Ці ведаеце вы, што...

Духовно-нравственное воспитание

Духовный мир ребенка может обогащаться в том случае, если он это богатство воспитывает через чувства сопереживания, радости, гордости, через познавательный интерес.

В дошкольном возрасте закладываются основы личности ребенка, его мировоззрение, свое понимание добра и зла, своя реакция на поступки других и собственное поведение.

Настоящее и будущее нашего общества и государства определяются духовно-нравственным здоровьем народа, бережным сохранением и развитием его культурного наследия, исторических и культурных традиций..

В сегодняшнем обществе мы видим недостаток духовности, моральное обнищание, говорить правду является не обязательным, творить добро считается слабостью, а пожалеть обиженного стыдно. Но жизнь настолько сложна и многогранна, что в ней важно всегда оставаться человеком с большой буквы, иметь тот духовный стержень, который в разных ситуациях подскажет, как правильно поступить и поможет быть честным перед самим собой, перед внутренней инстанцией – совестью.

Формирование духовно-нравственных понятий – очень сложный длительный процесс, требующий постоянных совместных усилий педагогов и семьи, систематической и планомерной работы. Эти чувства формируются постепенно, в процессе накопления знаний и представлений об окружающем мире, вырастают из любви к своей семье, к детскому саду, городу, родному краю, героическим поступкам своих предков. Для достижения результатов необходимо использовать только эффективные методы воздействия на ребенка, его эмоциональную и нравственную сферы. Такие методы не должны казаться детям скучными, не интересными, чрезмерно назидательными, а естественно и гармонично формировали бы его мировоззрение. Положительного результата можно достичь только при создании для детей теплой, уютной атмосферы.

Духовно-нравственное воспитание – одна из актуальных и сложнейших проблем, которая должна решаться сегодня всеми, кто имеет отношение к детям. То, что мы заложим в душу ребенка сейчас, проявится позднее, станет его и нашей жизнью. В детстве усвоение социальных норм происходит сравнительно легко. Чем младше ребенок, тем большее влияние можно оказать на его чувства и поведение.

Приемы, применяемые нашими педагогами для формирования нравственности у своих подопечных:

Творчество, литературные произведения, музыка, изобразительное искусство. Средства художественной выразительности помогают описать чувства человека в различных ситуациях, собственное отношение через слово, музыку, рисунок.
Общение с природой. Ребенок должен находиться в контакте с живой природой. Такое взаимодействие дает жизненные силы, учит законам взаимодействия живых существ, проявляет истинные чувства ребенка
Содержание собственной деятельности. Через игру, обучение, труд, творчество ребенок выражает свое психическое состояние, учится взаимодействию с другими детьми, усваивает нравственные качества.
Важную роль в воспитании нравственных качеств играет обстановка, которая окружает ребенка. Цель окружения ребенка – вырастить достойного члена общества. В детском образовательном учреждении эту роль играют воспитатели, сверстники.

Механизм нравственного воспитания:

Взаимодействие, основанное на взаимном доверии, уважении, обсуждении, поиск выхода из трудной жизненной ситуации.
Существование формы мягкого доверительного воздействия.
Формирование у детей положительной реакции на соревнования, конкурсы, олимпиады. Рассмотрение этой части процесса обучения, как стимула к новым вершинам, а не порицание и унижение достоинств.

Важно поддерживать и развивать в детях интерес к миру взрослых, вызывать желание следовать тому, что достойно подражания, и объективно оценивать недостойное поведение и деятельность. Воспитывать интерес, уважение и доброжелательное отношение к людям, их деятельности, культуре, быту; формировать представление о Земле и жизни людей на Земле, о своей стране; воспитывать чувство гражданственности, патриотизма, толерантное отношение к жителям Земли.

Основные задачи работы педагогов по духовно–нравственному воспитанию детей:

1. Воспитывать уважение к нравственным нормам морали. Учить различать добро и зло, быть в состоянии творить добро. Пресекать (в разных формах) безнравственные проявления в стремлениях и действиях ребенка.
2. Создавать условия для воспитания целостной картины мира.
3. Формировать чувство любви к Родине на основе изучения национальных культурных традиций.
4. Развивать способность воспринимать и анализировать литературные произведения, учить выражать чувства, обогащать словарный запас.
5. Развивать музыкальную культуру, приобщать к хоровому пению, классической, духовной и народной музыке.
6. Осуществлять целенаправленную работу по физическому воспитанию, укреплению воли и выносливости.
7. Прививать трудовые навыки, учить выполнять простые бытовые поручения, обучать основам ручного труда, продуктивной деятельности.
8. Ориентировать семью на духовно–нравственное воспитание детей (ознакомление родителей с основами православной педагогики и психологии, формирование представлений о формах традиционного семейного уклада)

Наша общая задача:

Дать ребенку прочувствовать любовь и ласку, научить умению выражать эти чувства.
Порицать агрессию и недоброжелательность, особенно необходимо быть осторожным к проявлению любой формы порицания.
Создавать ситуации успеха, умение реагировать на похвалу.
Каждый взрослый должен подавать положительный пример, содержание нравственного воспитания не должно идти в разрез с нормами морали и поведением взрослого.
Развивать собственные эмоции и умение «читать» чувства других людей.

свернуть

Ці ведаеце вы, што...

Ці ведаеце вы, што...

Самыя яркія старонкі беларускай гісторыі, унікальная прырода, самабытная культура і асобы, якія змянілі свет...

Нацыянальны парк "Прыпяцкі" – адзінае месца на планеце, дзе існуюць першабытныя пойменныя дубровы

У нацыянальным парку практычна ў некранутым стане захаваліся унікальныя пойменныя ландшафты Беларускага Палесся – з дзюнамі, катлавінамі і лагчынамі, дзе сярод дуброў і ясеннікаў размешчана больш як 30 азёр. На Палессі таксама захаваліся самыя вялікія прыродныя балоты ў Еўропе. Найбольш буйныя з іх – Званец (150 кв. км) і Дзікае (80 кв. км).

Белавежская пушча – самы буйны старажытны лес Еўропы Звесткі пра пушчу сустракаюцца яшчэ ў антычнага гісторыка Герадота (5 ст. да н.э.) і ў Іпацьеўскім летапісе (983 г.). У канцы XIV ст. вялікі князь Вялікага княства Літоўскага Ягайла аб’явіў пушчу запаведнай і ўстанавіў забарону на паляванне. Старажытны лес ахоўваецца ўжо 600 гадоў. У Белавежскай пушчы налічваецца каля 2 тысяч дрэў-веліканаў. Некаторыя з іх з’явіліся яшчэ да адкрыцця Калумбам Амерыкі! Белавежская пушча ўключана ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Нясвіж належаў роду Радзівілаў - аднаму з самых багатых у Еўропе Многім у сваім непаўторным абліччы Нясвіж абавязаны творам італьянскага архітэктара Яна Джавані Марыі Бернардоні. Па яго праектах у XVI стагоддзі ўзведзены замак і фарны касцёл Божага Цела – першае на тэрыторыі Рэчы Паспалітай збудаванне ў стылі барока. У храме знаходзіцца адзін з буйнейшых у Еўропе некропаль княжацкага роду, які налічвае 102 саркафагі членаў сям’і Радзівілаў. Нясвіжскі замак уключаны ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

У Беларусі існуе самая вялікая ў свеце папуляцыя зуброў

Гэтыя жывёлы самыя цяжкія і вялікія наземныя млекакормячыя на еўрапейскім кантыненце, апошнія еўрапейскія прадстаўнікі дзікіх быкоў. Мікола Гусоўскі напісаў сваю славутую "Песню пра зубра" па заказе Папы Рымскага Льва X, які хацеў пачуць праўдзівае паэтычнае слова пра паляванне на зуброў. Найбольшая колькасць зуброў жыве ў Белавежскай пушчы.

Адзін з трох усходнеславянскіх сафійскіх сабораў знаходзіцца ў Беларусі

Гэты манументальны помнік архітэктуры пабудаваны ў Полацку паміж 1044–1066 гадамі пры князі Усяславе Брачыславічу, празваным Чарадзеем, як сімвал роўнасці з самымі ўплывовымі старажытнарускімі гарадамі – Кіевам і Ноўгарадам, дзе таксама былі пабудаваны саборы ў гонар святой Сафіі.

Беларусы адны з першых у Еўропе, яшчэ ў 1517 годзе, мелі сваю друкаваную Біблію

Беларускі першадрукар Францыск Скарына сваю выдавецкую дзейнасць пачаў у Празе, дзе надрукаваў 23 ілюстраваныя кнігі Бібліі ў перакладзе на старабеларускую мову. У пачатку 1520-х гадоў пераехаў у Вільню і заснаваў друкарню. У ёй надрукаваны «Малая падарожная кніжка» і Апостал. Рэнесансныя выданні Скарыны адметныя высокай якасцю друку, своеасаблівымі ілюстрацыямі і гравюрамі, шрыфтам і іншымі кампанентамі выдавецкай эстэтыкі і майстэрства.

Чатырнаццаць нобелеўскіх лаўрэатаў маюць беларускія карані

Гэта самая прэстыжная міжнародная прэмія існуе ўжо больш як 100 гадоў і за гэты час была ўручана прадстаўнікам самых розных краін. Імёны многіх нобелеўскіх лаўрэатаў з беларускімі каранямі вядомы цяпер усяму свету. Гэта, у прыватнасці, лаўрэаты Нобелеўскай прэміі па эканоміцы, хіміі і фізіцы – Сайман Кузнец, Аарон Клуг, Жарэс Алфёраў; лаўрэаты Нобелеўскай прэміі міру – Іцхак Рабін, Менахем Бегін і Шымон Перэс.

Ураджэнец Беларусі Тадэвуш Касцюшка – нацыянальны герой Беларусі, Польшчы і ЗША Тадэвуш Касцюшка за сваю бліскучую кар’еру быў саратнікам бацькі-заснавальніка ЗША Вашынгтона і нацыянальнага героя Францыі Лафаета, атрымліваў прапановы аб супрацоўніцтве ад французскага імператара Напалеона І і рускага цара Аляксандра І, але адмовіў ім. Касцюшка стаў актыўным удзельнікам многіх значных гістарычных падзей: у 1776–83 гадах добраахвотна ўдзельнічаў у вайне за незалежнасць ЗША; у 1784 годзе ўзначаліў нацыянальна-вызваленчае паўстанне ў Рэчы Паспалітай.

Партызанскі рух у Беларусі ў гады Другой сусветнай вайны быў самы магутны ў Еўропе Ужо ў 1943 годзе партызаны кантралявалі каля 60 працэнтаў тэрыторыі рэспублікі. На тэрыторыі Беларусі ў гады Другой сусветнай вайны дзейнічаў самы буйны ў Еўропе яўрэйскі партызанск атрад, арганізаваны братамі Бельскімі. Пра рэальныя падзеі, звязаныя з дзейнасцю атрада, расказвае фільм амерыканскага рэжысёра Эдварда Цвіка паводле сцэнарыя Клея Формана «Супраціўленне», прэм’ера якога адбылася ў студзені 2009 года.

Рэліквію беларусаў – слуцкія паясы – ткалі толькі мужчыны

І насілі паясы толькі мужчыны, і нават абвязвацца імі ўладальнікам дапамагалі толькі мужчыны. Хадзіла павер’е, што калі жаночая рука дакранецца да каштоўных ніцей, тканіна пацьмянее і пояс можна будзе адразу выкінуць. Славутыя паясы выпускала не толькі слуцкая мануфактура. У Францыі, у Ліёне, паясы рабілі на ўзор слуцкіх і нават ставілі "слуцкую" метку.

свернуть

Унікальная прырода Беларусі

Прырода Беларусі унікальная. Тут можна сустрэць шмат рэдкіх відаў раслін і жывёл. У рэспубліцы рэалізуюцца буйныя прыродаахоўныя праекты, створаны дзяржаўныя запаведнікі і заказнікі.

Беларускі ландшафт

Разнастайная расліннасць займае 93,1% усёй тэрыторыі краіны. Лясы складаюць 1/3 зялёнага покрыва краіны.

Поўнач Беларусі – край азёр. На поўдні краіны па цячэнні ракі Прыпяць размешчана балоцістая мясцовасць – славутае Беларускае Палессе.

У тых раёнах Беларусі, дзе захаваліся унікальныя ландшафты, сустракаюцца рэдкія віды раслін і жывёл, былі створаны дзяржаўныя запаведнікі.

Дзікая прырода Беларусі

У беларускіх лясах растуць 28 парод дрэў і каля 70 відаў кустоў.

Самыя распаўсюджаныя пароды дрэў:

бяроза (па ўсёй краіне)
сасна (па ўсёй краіне)
елка (паўночныя раёны)
дуб (паўднёвыя раёны)

У Беларусі можна сустрэць вялікую колькасць дзікіх звяроў і птушак, сярод якіх шмат рэдкіх відаў.

У Беларусі існуюць 76 відаў млекакормячых, самыя распаўсюджаныя з якіх:

лось
алень
дзік воўк
бабёр

На тэрыторыі рэспублікі сустракаецца каля 300 відаў птушак

Для аховы рэдкіх і знікаючых відаў раслін і жывёл была створана Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь. У яе ўключаны 17 відаў млекакормячых, 72 віды птушак, 4 віды земнаводных, 10 відаў рыб, 72 віды насякомых – яны знаходзяцца пад аховай дзяржавы, і ў месцах іх існавання створаны дзяржаўныя запаведнікі і заказнікі.

Дзяржаўныя запаведнікі і ахова прыроды

У Беларусі пяць запаведных тэрыторый, якія ахоўваюцца дзяржавай. Іх работа падтрымана ЮНЕСКА.

Нацыянальны парк "Белавежская пушча"

Нацыянальны парк "Белавежская пушча" размешчаны ў Брэсцкай вобласці за 340 км на паўднёвы захад ад Мінска. Прыродаахоўныя работы тут пачаліся стагоддзі таму. У 1992 годзе згодна з рашэннем ЮНЕСКА парк быў уключаны ў Спіс Сусветнай спадчыны чалавецтва. У 1993 годзе ён атрымаў статус біясфернага запаведніка.

У Нацыянальным парку "Белавежская пушча" да нашых дзён захаваліся старажытныя дубы, узрост якіх больш як 500 гадоў, ёсць векавыя ясені, сосны і елкі.

У парку існуюць разнастайныя жывёлы і птушкі, у тым ліку самая вялікая ў Еўропе папуляцыя рэдкіх зуброў івялікіх падворлікаў.

Бярэзінскі біясферны запаведнік

Запаведнік размешчаны за 120 км ад Мінска на тэрыторыі Віцебскай вобласці. Ён створаны ў 1925 годзе для аховы рэдкіх відаў раслін і жывёл, якія жывуць на поўначы краіны. Запаведнік уваходзіць у глабальную сетку біясферных запаведнікаў ЮНЕСКА.

На тэрыторыі запаведніка размешчаны розныя прыродныя комплексы – лясы, лугі, вадаёмы і балоты. Тут існуе больш як палова з усіх вядомых відаў беларускай фауны, у тым ліку:

56 відаў млекакормячых
220 відаў птушак
9 відаў амфібій
5 відаў рэптылій 3
4 віды рыб

Нацыянальны парк "Браслаўскія азёры"

Парк заснаваны ў 1995 годзе на паўночным захадзе Беларусі. На яго тэрыторыі знаходзяцца самыя прыгожыя ў Віцебскай вобласці Браслаўскія азёры. Тэрыторыя парку перавышае 69 000 гектараў. Тут растуць больш як 800 відаў раслін, 20 з якіх блізкія да вымірання. У парку таксама існуюць:

30 відаў рыб
189 відаў птушак (85% усіх гнездавых птушак у Беларусі)
45 відаў млекакормячых
10 відаў амфібій
6 відаў рэптылій

На тэрыторыі парку размешчаны старажытны горад Браслаў, упершыню ўпамянуты ў пісьмовых крыніцах XI стагоддзя.

Нацыянальны парк "Нарачанскі"

Нацыянальны парк "Нарачанскі" размешчаны ў Мінскай вобласці, заснаваны ў 1999 годзе.

Плошча парку складае каля 94 000 гектараў. Больш як трэць яе пакрываюць вельмі прыгожыя сасновыя лясы. Не ўсе тэрыторыі, што належаць Нацыянальнаму парку "Нарачанскі", з’яўляюцца запаведнымі. Тут ёсць рэкрэацыйныя зоны з буйнымі азёрамі, дзе мноства разнастайнай рыбы, і таму яны карыстаюцца папулярнасцю ў рыбакоў.

Парк таксама вядомы сваімі прыроднымі крыніцамі мінеральнай вады. Тут размешчаны 18 санаторыяў і аздараўленчых цэнтраў.

Нацыянальны парк "Прыпяцкі"

Размешчаны за 250 км ад Мінска на поўдні краіны ў Гомельскай вобласці.

Запаведнік у затапляемай пойме ракі Прыпяць існаваў з 1969 года. Цяпер тэрыторыя парку перавышае 85 000 гектараў.

У 1987 годзе ў парку пасялілі зуброў. Там таксама жывуць:

51 від млекакормячых
11 відаў амфібій
7 відаў рэптылій
37 відаў рыб
246 відаў птушак

І растуць:

950 відаў раслін
196 відаў імхоў

Парк славіцца журавіннымі мясцінамі. Журавіны растуць тут на 500 гектарах.

Чым небяспечны Чарнобыль?

Аварыя на Чарнобыльскай атамнай станцыі ў суседняй Украіне ў 1986 годзе была самай значнай тэхнагеннай катастрофай у свеце. Беларусь больш за ўсіх пацярпела ад чарнобыльскай аварыі, таму што больш як 60% радыеактыўных ападкаў выпала на яе тэрыторыі.

Гомельская вобласць на паўднёвым усходзе краіны стала самым пацярпелым рэгіёнам Беларусі.

У тых, хто падарожнічае па Беларусі або накіроўваецца ў Гомель, можа ўзнікнуць зразумелая трывога наконт радыяцыі. Аднак навуковыя даныя даказваюць, што пагроза здароўю людзей мінімальная.

З найбольш забруджаных раёнаў Беларусі насельніцтва эвакуіравана, тут дзейнічае строгі кантроль. Наведванне гэтых месц без афіцыйнага дазволу забаронена.

свернуть

Беларускі нацыянальны касцюм

Белару́скі нацыяна́льны касцю́м — комплексы адзення, абутку і аксесуараў, якія склаліся на працягу стагоддзяў для выкарыстання беларусамі ў штодзённым і святочным ужытку. Нацыянальны касцюм мае надзвычай высокую культурную каштоўнасць і з'яўляецца адным з этнічных атрыбутаў беларускага народа.

Вылучаюць прынамсі 3 разнавіднасці беларускага нацыянальнага касцюма (у адпаведнасці з сацыяльнай прыналежнасцю):

сялянскі;
мяшчанскі;
шляхецкі.

Беларускі сялянскі мае глыбокія гістарычныя карані і захаваў шмат архаічных рыс. Спалучаючы ў сабе практычнасць і эстэтычнасць, ён з'яўляўся і з'яўляецца значна большай рэччу, чым проста адзеннем ці нават мастацкім творам. Сялянскі касцюм беларусаў адлюстроўваў мясцовыя традыцыі, патрэбы і сацыяльны статус прадстаўнікоў беларускага народа, светапогляд майстроў, якія яго выраблялі, а ў дэкаратыўным арнаменце часам чытаюцца цэлыя змястоўныя гісторыі. Звычайна менавіта сялянскі касцюм маюць на ўвазе, калі вядуць гаворку пра нацыянальны касцюм беларусаў увогуле.

Мяшчанскі і шляхецкі нацыянальныя касцюмы ўпісваюцца ў агульнаеўрапейскія модныя тэндэнцыі, але пры гэтым маюць у сабе вялікую колькасць нацыянальных асаблівасцей, што дазваляе лічыць іх за разнавіднасці беларускага нацыянальнага касцюма.

Сярэднекантынентальны клімат беларускага краю вымагаў адносна цёплага і закрытага адзення. Матэрыял для яго давала мясцовая сыравіна - лён, радзей каноплі, воўна ў натуральнай і паўнатуральнай сялянскай гаспадарцы, вытканая ў хатніх умовах, на кроснах. Фарбавалі прыроднымі фарбавальнікамі - настоямі траў, кары, лісця і шышак дрэў, балотнай жалезнай рудой. Ільняныя тканіны, якія ішлі на кашулі, фартухі, галаўныя ўборы, не фарбаваліся. Белае палатно аздаблялі звычайна чырвоным геаметрычным арнаментам, які рабіўся натыканнем ці вышыўкай. У старажытнасці чырвоны колер сімвалізаваў жыццё, а нанесены з дапамогай арнаменту на каўнер, разрэз пазухі, рукавы, ніз адзежыны служыў засцерагальным знакам. Ён жа адыгрываў істотную кампазіцыйную ролю, яднаючы часткі адзення ў мастацкае цэлае. Паліхромнасць уласціва суконным і паўсуконным тканінам паяснога адзення, а таксама поясу. Тут вышыўка амаль адсутнічае, а тканы ўзор вызначаецца сакавітасцю тонаў, смеласцю іх спалучэнняў - чырвоны, зялёны, сіні, белы. Удала выкарыстоўваліся ў аздобе касцюма натуральныя серабрыстыя тоны льну і воўны. З другой паловы XIX ст. са з'яўленнем анілінавых фарбавальнікаў і фабрычных нітак спектр колераў дапоўніўся аранжавым, фіялетавым, блакітным, малінавым, ярка-зялёным.

Традыцыйныя касцюмы дзяўчат. Пачатак XX ст. Яромічы, Кобрынскі раён.

Традыцыйны комплекс мужчынскага адзення складаўся з палатнянай кашулі, нагавіц, камізэлькі. Кашулю насілі навыпуск, падпяразвалі поясам, калошы абкручвалі анучамі, абувалі лапці, скураныя пасталы, пазней - боты. Галаўным уборам былі саламяны капялюш ці валеная магерка. Закончанасць ансамблю прыдавала скураная сумачка-шабета, якую падвешвалі цераз левае плячо ці да пояса. Мужчынскі касцюм сціплы паводле аздаблення. У ім пераважаў белы колер, а дэкор прыпадаў на каўнер, пазуху кашулі і перш-наперш на кідкі ў вочы рознакаляровы пояс з кутасамі.

Асабліва высокага ўзлёту фантазіі і майстэрства мастацтва беларускага народнага адзення дасягнула ў жаночым касцюме. Самабытнасць яго вызначае самабытнасць нацыянальнага касцюма беларусаў увогуле. Так, найважнейшая частка адзення - кашуля, якую насілі ў любым узросце, сацыяльным і сямейным становішчы, у будні і святочны дзень,- увабрала ў сябе, як у фокус, характэрныя канструкцыйныя прыёмы і дэкаратыўныя прынцыпы беларускага касцюма. У залежнасці ад крою ў жаночай кашулі вылучаюцца тры асноўныя тыпы: тунікападобная; з прамымі плечавымі ўстаўкамі; з гесткай. Каля адкладнога, радзей стаячага каўняра тканіна прызбіралася і аблягала шыю, а спераду каўнер завязваўся чырвонай жычкай або зашпільваўся на шпонку ці гузік; прызбіраўся на каўнерац і ніз рукава. Найбольшую ўвагу звярталі на ўпрыгожанне рукавоў, што звязана з мастацкай тэктонікай і пластыкай касцюма, а таксама з верай у магічную, сілу чырвонага рамбічнага арнаменту, які нібыта засцерагаў рукі ад злых духаў, надаваў моц і дужасць як асноўным у працы.

Разнастайнае паясное адзенне беларускіх жанчын: многія віды спадніц (андарак, палатнянік, саян, летнік), панёвы, фартухі. Іх кроілі з некалькіх прамавугольных полак і багата аздаблялі. Дэкаратыўны малюнак спадніцы і панёвы - клетка, падоўжныя або папярочныя палосы ў чырвоным, сіне-зялёным ці серабрыста-белым каларыце.

Кампазіцыйна-арнаментальнае вырашэнне фартуха адпавядала вырашэнню кашулі і гарманізавалася з ёю. Апрача таго, фартух упрыгожваўся карункамі, махрамі і быў прыкметнай часткай касцюма. У жаночае, асабліва святочнае, убранне ўваходзіў таксама гарсэт. Звычайна ён меў выгляд кароткай безрукаўкі, якая шчыльна абхоплівала стан і рабіла фігуру зграбнай і жаноцкай. Шылі гарсэт пераважна з мануфактурных тканін (аксаміт, парча, шоўк) чорнага, блакітнага, малінавага колеру, кроілі з глыбокім выразам пазухі і баскай па нізе, якая вырашалася фальбонамі ці клінамі, аздаблялі нашыўкамі стужак, тасёмак, гузікаў.

Абавязковым элементам комплексу быў рознакаляровы, звычайна чырвона-зялёна-белага арнаменту, пояс - тканы, плецены ці вязаны, з кутасамі, махрамі або пампонамі. Прычоскі і галаўныя ўборы строга залежалі ад узросту і сямейнага становішча жанчыны. Традыцыйная прычоска дзяўчат - адна ці дзве касы з уплеценымі каснікамі, а галаўныя ўборы - перавязкі накшталт вузкіх ручнічкоў (скіндачка, шлячок), вянкі. Замужняй кабеце не дазвалялася паказвацца на людзях з непакрытай галавой. Адсюль - большая складанасць і разнастайнасць галаўных убораў. Па сваёй будове яны падзяляюцца на ручніковыя (намітка, сярпанка, хустка), рагацістыя (галовачка, сарока, рожкі), каптуровыя (каптур, чапец). Самы пашыраны і самы адмысловы ўбор - намітка. Яна мноствам спосабаў павівалася вакол галавы на спецыяльным каркасе, канцы яе прыгожа драпіраваліся на спіне, а постаць жанчыны атрымлівала выключную статнасць і велічнасць.

Будзённым абуткам жанчын служылі лапці, святочным - скураныя пасталы і чорныя хромавыя чаравічкі.

Верхняя мужчынская і жаночая вопратка мала адрознівалася паміж сабой. Яе шылі з валенага нефарбаванага сукна (світа, сярмяга, латушка, бурка, бурнос), аўчыны (кажух, кажушок, казачына). Дэкаратыўнасць найбольш выяўлялася ў святочных світах і кажушках, якія па-майстэрску кроіліся, упрыгожваліся шнурком, аплікацыяй, вышыўкай. Кажухі і кажушкі былі белыя недублёныя, пазней чырвона-вохрыстыя дублёныя.

Своеасаблівае люстра шматвяковага жыцця народа, касцюм беларусаў канца XIX - пачатку XX ст., усе яго формы не былі аднароднымі, як не было аднародным само сялянства, расслаенне на кулацтва і беднату сярод якога ішло ў гэты перыяд вельмі інтэнсіўна. Рост таварна-грашовых адносін, масавага адыходніцтва, пранікненне ў вёску прамысловых вырабаў размывалі "жанравыя" межы традыцыйнага народнага касцюма. Якраз на піку сваёй класічнай ураўнаважанасці ён зазнаў адчувальныя змены. Ды і ўнутраныя законы самога мастацтва выклікалі далейшыя зрухі, абнаўленне эстэтычных ацэнак. Моцны ўплыў гарадскога касцюма з яго тэндэнцыяй да спрашчэння і універсалізацыі форм, шырокае выкарыстанне тэхнічных фарбавальнікаў з яго тэндэнцыяй да паліхромнасці і расквечвання тканін і іншае прадракалі карэнныя пераўтварэнні народнага касцюма. Аднак з прычыны адсталасці матэрыяльнай базы, нізкага жыццёвага ўзроўню насельніцтва такія пераўтварэнні не маглі адбыцца.

Толькі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, якая непазнавальна змяніла ўсе сферы жыцця, народнае адзенне беларусаў уступае ў якасна новы этап развіцця. Адны віды і састаўныя часткі адзення выйшлі з ужытку, а тыя, што захаваліся, і тыя, што ўзніклі, сталі зручнымі і дасканалымі. Поруч з ільнянымі і шарсцянымі тканінамі распаўсюдзіліся баваўняныя, шаўковыя і іншыя. З'явіліся невядомыя раней матэрыялы, спосабы аздаблення. І мужчынскі, і жаночы касцюмы сталі багатымі, разнастайнымі, сугучнымі свайму часу.

У 20-30-я гады XX ст. шматколернасць і сакавітасць фарбаў пашыралі сферу бытавання на кашулі, фартухі, хусткі. Каларыт адзення рабіўся больш стракаты, спалучэнне колераў - больш смелае. Замест чыстых і глыбокіх тонаў пачалі прымяняць пераходныя. Гублялася семантыка традыцыйнага для Беларусі геаметрычнага арнаменту, усё большае месца адводзілася раслінным узорам. У строгую геаметрыю ўзорыстых тканін і вышывак урываюцца матывы, якія называюць: "ружы", "валошкі", "незабудкі", "званочкі", а дзе-нідзе паяўляюцца стылізаваныя выявы галубкоў, паўлінаў і іншыя заалагічныя матывы. Выкарыстоўваючы фарбавыя нюансы, майстрыхі дасягаюць каляровасветаценевага эфекту, і да сярэдзіны XX ст. акрэсліваецца новая ступень у развіцці мастацкіх сродкаў беларускага народнага касцюма: плоскасны малюнак набывае ілюзію аб'ёму.

Беларускі нацыянальны касцюм

сялянскі;
мяшчанскі;
шляхецкі.

Традыцыйныя касцюмы дзяўчат. Пачатак XX ст. Яромічы, Кобрынскі раён.

Будзённым абуткам жанчын служылі лапці, святочным - скураныя пасталы і чорныя хромавыя чаравічкі.

свернуть

Лакальныя разнавіднасці сялянскага строя

Лакальныя разнавіднасці сялянскага строя

Березинский 02. Березовский 03. Брагинский: территория Восточного Полесья, преимущественно юго-восточные районы Гомельской области 04. Буда-Кошелёвский: Поднепровье, преимущественно Буда-Кошелёвский, Гомельский, Речицкий районы 05. Быховский 06. Вилейский 07-08. Волковысско-Каменецкий: Понемонье: Волковысский, Пружанский и Каменецкий районы 09-10. Давыд-Городокско-Туровский: восток Западного Полесья: Туров, Давид-Городок и Столин 11. Дзукия: юго-восточная часть Литвы и северо-запад Беларуси 12. Дисенский 13. Домачевский: Западное Полесье: пгт Домачево, юго-запад Брестского и Малоритского районов (вдоль реки Буг), на территории Польши (околица г. Влодава) и в юго-западных районах Волынской области 14. Дубровенский: Подвинье (Витебская область), частично Смоленщина 15. Калинковичский: Восточное Полесье: Калинковичский, Светлогорский, Жлобинский районы 16. Кобринский: Жабинковский и Кобринский районы 17-18. Копыльско-Клецкий: Центральная Беларусь: Копыльский, Клецкий, Узденский, Несвижский районы 19. Краснопольский: Поднепровье: Краснопольский, Костюковичский, Климовичский, Хотимский, Чечерский, Чериковский районы 20. Лепельский: Подвинье: Лепельский, Ушачский, Чашницкий районы 21. Лунинецкий 22. Ляховичский: Центральная Беларусь: Ляховичский, Несвижский, Клецкий районы 23. Малоритский: Западное Полесье: Малоритский и юг Кобринского района 24. Могилёвский: Поднепровье: Могилёвский, Быховский, Шкловский, Славгородский, Рогачёвский районы 25. Мостовский: Понемонье: Мостовский, Щучинский, Зельвенский районы 26. Мотольский: Западное Полесье: небольшая территория Ивановского района (д. Мотоль, д. Тишковичи д. Осовница) 27-28. Мстиславо-Климовичский 29. Наровлянский 30. Неглюбский: Поднепровье: Ветковский, юг Красногорского и юго-запад Новозыбковского районов Брянской области России 31. Новогрудский: Понемонье: Новогрудский, Кареличский, Слонимский, Лидский районы 32. Островецкий 33. Пинско-Ивацевичский: Западное Полесье: Берёзовский, Ганцевичский, Дрогичинский, Ивацевичский и Пинский районы 34. Пуховичский: Центральная Беларусь между Слуцком и Осиповичами по берегам реки Птичь 35. Россонский 36. Слуцкий: Центральная Беларусь: г. Слуцк и окрестные деревни 37. Смоленский 38. Стародорожский 39. Турово-Мозырский 40. Шкловский

свернуть

Беларускiя звычаi i абрады

Абрады - сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзіны ў важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады - састаўная частка традыцыйна- бытавой культуры народа. Утрымліваюць у сабе элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя з'явы прыроды.

Святы - сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытным грамадстве. Былі звязаны з каляндарным (гуканне вясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя. Рэлігійныя святы - царкоўныя, у прыватнасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.). Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў з'явілася пад уплывам царквы, якая да народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да валачобнага свята - Вялікдзень, да купалля - свята Іаана Прадцеча). У другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.

Купалле

Раскладаць Купалу пачынаюць з ранку 6 чэрвеня: хлопцы запасалі паліва, збіралі па вёсцы старыя рэчы, сухое ламачча, якое засталося з зялёных святак, бо спальваючы гэта, быццам можна была дагадзіць продкам. Лічылася, што ў гэты час прыходзіць каляндарная вяршыня росквіту прыроды, бо хутка прыйдзе Пятрок. Але гэтае свята вызывала і самую актыўную дзейнасць варожых чалавеку сіл.Але дзяды і спрыяльныя сілы прыроды , часцей за ўсё ў выглядзе купальскіх зёлак, дапамагалі людзям пазбегнуць злой сілы. Перад Купаллем дзяўчаты ішлі збіраць васількі, руты, купаленку і спявалі песні. Гэта павінна было перадаць збіральніцам цудадзейную купальскую сілу зёлак.

Першым рытуалам Купалля было ўрачыстае запрашэнне на свята. Гэтае запрашэнне праходзіла з дапамогай песень. 3 гэтымі песнямі і карагодамі абыходзілі хаты, запрашаючы да свята. У час абыхода кідалі вянкі на стрэхі хат нежанатых хлопцаў і незамужных дзяўчат. Потым з музыкай і танцамі карагодамі купальскі гурт начале з Купалай выходзіў з сяла пад песню. Затым грамада падыходзіла да месца дзе было раскладзена вогнішча, якое заўсёды было на высокім месцы ля ракі ці возера. Калі ўсе збіраліся пачыналася здабыванне "жывога " агню, трэннем дрэва аб дрэва.

Усю ноч гучалі песні, вадзіліся карагоды, гульні, скакалі праз вогнішча, каб ачысціцца ад злых сіл і асцярагчыся ад іх, спальвалі іх антрапаморфную выяву. А ў гонар сонца на шастах або спускаючы з гары падпальвалі прасмаленае кола.

Ля вогнішча частаваліся абрадавымі стравамі (яечняй), варажылі, плялі вянкі. Потым на словы "Ляці, ляці вяночак, лаві, лаві дружочак" кідалі на ваду вянкі і варажылі па іх руху. Часам вянкі кідалі праз вогнішча. Калі ён пападае да дзяўчыны, тая кідала яго ў адказ на сімвалічнае запрашенне разам пераскочыць праз агонь. Калі вянок пападаў да хлопца, ён павінен яго разарваць або кінуць назад.

Пасля скокаў праз вогнішча парамі ішлі шукаць папараць кветку, якая распускалася раз за год і вяртала чалавека да адзінства з прыродай: уладальнік пачынаў разумець шум дрэў, размову жывёл, птушак. Але здабыць папараць кветку вельмі цяжка, бо яе сцярагуць злыя сілы. Але без праблем іх збірае добры купалаўскі дзядок у кошык і калі сустрэнішся з ім, трэба паслаць белы абрус куды ён кіне кветку. Трэба як мага хутчэй схаваць яе пад скуру далоні, разрэзаўшы яе. Заканчвалася свята ля ракі. Там назіралі за гульнёй сонца на паверхні вады.За гэтым трэба было назіраць або прыжмураўшы вочы, або не маргаючы. Каб паглядзець на тое як гуляе сонца малыя дзеці прачыналіся, як мага раней і беглі на раку. 3 асвечанай зелені вілі вянкі і захоўвалі іх як сродак супраць нашэсця злой сілы. Лічыцца, што ў гэты дзень здзейсняецца пераварот у свеце, цяпер быццам ходзіць па зямлі духі і ведзьмы. Потым дзяўчаты ў вянках станавіліся ўперамешку з хлопцамі, ствараючы карагод, і спявалі песню, у якой усхвалялі вартасці адных хлопцаў і недахопы другіх. Затым з карагода выходзіла дзяўчына і закрывала сабе твар чубром, кланілася ва ўсе бакі і выбірала хлопца да пары, які здымаў з яе покрыў і павязваў сабе цераз плячо або рукаў, а ўдзельнікі карагода спявалі.

Вялiкдзень

Адным з урачыстых народных святаў вясенняга цыклаў быў Вялікдзень. Рыхтавацца да яго пачыналі загадзя, яшчэ ў перыяд вялікага ці вялікоднага посту. Апошні тыдзень велікоднага посту называўся чысты:

чысты панядзелак, чысты аўторак, чыстая серада. У чысты чацверг, да ўсходу сонца, стараліся памыцца ў лазні ці хаця б у карыце-начоўках, балеі.

Лічылі, наогул, што чысты, ці "страсны " тыдзень быў часам разгулу нячыстай сілы. Увесь жа тыдзень старанна рыхтаваліся да свята: мылі сталы, скамейкі, лавы, вокны, дзверы. Бялілі печ, а то і сцены. Выскаблівалі, вымывалі падлогу (калі яна была ў хаце), вытрасалі сеннікі, перамывалі хатнія начынне, посуд.

Да дня Вялікадня варылі, пяклі, смажылі розныя стравы: булкі, пірагі, каўбасы, сала, фарбавалі і варылі яйкі. Рытуальнай стравай з'яўлялася чырвонае яйка, асвянцонае ў царкве ці касцёле. Пісанкі вялакага распаўсюджання на тэрыторыі Беларусі не мелі.

Напярэдадні Пасхі, ці Вялікадня, у лубку-сявеньку складвалі саму "пасху", ці велікодную булку ці пірог, а то і бохан чорнага хлеба, чырвоныя яйкі. У царкве ці касцеле адбывалася пышнае ўрачыстае богаслужэнне. Гэтай пышнасцю духавенства імкнулася прыцягнуць масы веруючых да царквы ці касцёла.

Пасля заканчэння ўсяночнай пачыналася асвячэнне прынесеных ястваў. 3 царквы ці касцела вярталіся як мага хутчэй, бо, згодна народным павер'ям, хто раней пачне разгаўляцца, таму будзе ў гэтым годзе ўдача ў яго справах і добрае здароўе.

Урачыстае святочнае снеданне пачыналася з чырвонага асвянцонага яйка. Кожны з'ядаў сваю долю яйка са свянцонай соллю і прымаўся за сыр, тварог са смятанай, сала вонджанае, смажанае мяса, каўбасу, пірагі. Наядаліся пры гэтым да адвалу.

Скончыўшы разгаўленне, старыя ў доме клаліся спаць, а малодшыя бралі чырвоныя яйкі і адпраўляліся на вуліцу гуляць у "біткі". Туканкі гэтыя прадаўжаліся амаль увесь тыдзень. У гэтыя дні качаліся на арэлях, каталі яйкі па жолыбе ці "лубку".

Трэба адзначыць, што яйка ў велікоднай абраднасці займала асобнае месца. Яно з'яўлялася сімвалам жыцця, сонца, вясенняй абуджанай прыроды. Фарбаванне яек, выпяканне пірагоў існавала ва ўсходніх славян і іншых народаў яшчэ задоўга да прыняцця хрысціянства. Так, у раскапаных курганах авараў, якія даціруюцца IV векам н.э., археолагі знаходзяць шалупінне фарбаваных яек, у той час як святкаванне Вялікадня афіцыйна зацверджана хрысціянскай царквой толькі ў 526 годзе.

Адной з асаблівасцей беларускага Вялікадня з'яўляецца хаджэнне валачобнікаў у ноч з першага на другі дзень, Валачобніцтва, апрача Беларусі, сустракаецца толькі ва ўсходніх раенах Польшчы ды дзе-нідзе ў сербаў.

Валачобніцтва на тэрыторыі Беларусі больш распаўсюджана ў яе цэнтральнай і паўночна-заходняй часцы, амаль не сустракаецца яно на Палессі.

У некаторых месцах жанчыны хадзілі пець асобна ад мужчын. Мужчыны часцей хадзілі спяваць на другі дзень Вялікадня.

Валачобныя песні выконваліся толькі ў першыя дні Вялікадня пад акампанімент скрыпкі, радзей - гармоніка. У песнях "валачобным " называецца сам падарунак, які дарылі валачобнікам за іх віншавальныя песні. Звычайна яны віншавалі гаспадароў хаты са святам, жадалі ім здароўя, прыбытку скаціны, добрага ўраджаю на полі.

Аграрныя дахрысціянскія элементы ў Вялікадні яскрава відаць не толькі ў памінавеннях нябожчыкаў у першы ці другі тыдзень, а і ў рытуальных акрапленнях вадою скаціны, жылля, гаспадарчых пабудоў.

Як вядома, Пасха, ці Вялікдзень - старадаўняе свята жывёлаводаў. Пазней яно ператварылася ў земляробчае, час правядзення якога вылічваецца па месяцавым календары. Вялікдзень заўсёды бывае ўслед за вясеннім раўнадзенствам.

Песні валачобныя - гэта гімн наступаючай вясне, сонцу, цяплу. Яны, відавочна, зарадзіліся незалежна ад калядаў і сталі ўнікальнай з'явай.

Характэрна, што асвянцоныя на Вялікдзень хлеб, соль, як і косці ад велікоднага стала, шалупінне ад яек ці самі велікодныя яйкі выкарыстоўваліся ў земляробчай працы, косці ад велікоднага застолля збіралі і закапвалі на ніве, каб пасевы не пацярпелі ад градабіцця. Скарынкі хлеба выкарыстоўвалі пры першым выхадзе на сяўбу зерняных, пры выгане скаціны ў поле і г. д.

У шэрагу раёнаў Беларусі Вялікдзень быў і памінальным днём. У першы дзень яго ішлі на могілкі і качалі на магілах велікодныя яйкі, у іншых месцах там жа і частаваліся, пакідаючы трошкі гарэлкі і закускі нябожчыкам. У каталікоў быў распаўсюджаны звычай хадзіць на магілы на пяты дзень Вялікадня.

Чацверты дзень Вялікадня ў шэрагу месц адзначалі як градавую сераду. Гэты дзень называлі яшчэ лядовым. У гэты дзень у царкве ставілі свечкі ад граду.

У заходніх раёнах Беларусі свечкі на магілы насілі яшчэ ў дзень грамніц, а найчасцей - у дзень усіх святых - першага лістапада па новаму стылю, аднак на могілках не частаваліся і нічога з яды не пакідалі. А ў большасці ж раёнаў Беларусі Вялікдзень мертвых як раней, так і цяпер адзначаюць у аўторак, радзей - у панядзелак. Гэта так называемая Радаўніца, ці Радуніца.

Такім чынам, Вялікдзень, ці Пасха - старажытнае свята жывелаводаў, пазней-земляробаў, язычніцкая аснова якога не выклікае сумнення.

свернуть

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Давайце разам паразважаем, як захапіць дзіця, каб яму захацелася вывучыць родную мову.

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Ветлівасць Ветлівымі словамі дарослыя і дзеці карыстаюцца амаль штодня. Давайце праверым свае веды і пакажам прыклад ветлівых паводзін дзецям: Дзякуем Сардэчна дзякую! Я ўдзячны (удзячна) Вам! Дзякуй за дапамогу! Дзякуй за ўсё!

Просім прабачэння Прабачце, калі ласка! Я прашу прабачэння! Вельмі шкадую, што нарабіў Вам клопату. Не сярдуйце, так атрымалася. Даруйце, мне вельмі непрыемна. Радуемся Вельмі добра! Цудоўна! Выдатна! Вось здорава! Якое шчасце! Вось гэта навіна! Мне вельмі прыемна! Я задаволены (задаволена)! Вы мяне ўзрадавалі! Мне гэта даспадобы! Гэта самая шчаслівая хвіліна ў маім жыцці! Я вельмі рады (рада)! Жадаем Жадаю шчасця! Каб Вы здаровы былі і радаваліся! Хай Вас Бог беражэ! Хай Вам шчасціць! Хай будуць здаровы Вашы родныя! Расці дужы (дужая) ды вялікі (вялікая)! Хай здзейсняцца ўсе спадзяванні! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай дарогі! Хай усё будзе добра! Хай Вам лёс не здрадзіць! Імёны Для бацькоў імя сына ці дачкі — самае пяшчотнае і мілагучнае. Кожнае дзіця любіць, каб да яго звярталіся неяк асабліва. Камусьці падабаюцца памяншальныя ласкавыя формы імя, камусьці — толькі поўныя. Дзецям будзе цікава на некалькі хвілін акунуцца ў мінулае нашай краіны і даведацца, якія імёны існавалі раней на Беларусі. Прыказкі і прымаўкі Хоць, можа, у штодзённым жыцці мы рэдка размаўляем па-беларуску, але часта прыгадваем вядомыя прыказкі і прымаўкі, якія дапамагаюць выказаць свае адносіны да сітуацыі. Прыказкі надаюць мове выразнасць, дасціпнасць, паэтычнасць. «Хата без кутоў не будуецца, без прымаўкі ні бяседа, ні гутарка не вядзецца» — у прыказках мала слоў, але ў іх закладзена народная мудрасць. Трапныя выслоўі назапашваюцца ў нашай памяці на працягу ўсяго жыцця. Мы чуем і запамінаем іх з размоў, слухаючы казкі, песні, паданні. Усім знаёмая сітуацыя: дзіця мые посуд, раптам талерка выслізвае з рук і разбіваецца. Каб супакоіць дзіця, дарослыя прыгадваюць старое павер’е: «Посуд б’ецца на шчасце!» Без асаблівых намаганняў памяці мы звяртаемся да прыказак і прымавак, каб вывесці правіла, даць ацэнку падзеям, характарыстыку паводзінам людзей. Як растлумачыць дзецям, што такое любоў і павага да бацькоў, як трэба ставицца да людзей, дзе знайсці даступныя ўзросту прыклады? Прапануйце малым некалькі прыказак і разам абмяркуйце іх. Пры сонейку цёпла, пры мамачцы добра. Добраму чалавеку жыццё ў радасць, а злому — адно гора. Не рабі другому, што не люба самому. У людзей пытай, ды свой розум май. Прыказкі і прымаўкі не старэюць на працягу стагоддзяў, яны выказваюць агульначалавечую мараль сцісла, у дасканалай мастацкай форме. Крынічным звонам бессмяротнасці роднае мовы назваў Янка Брыль народныя прыказкі і прымаўкі.

Святы Хто не ведае прыгожую легенду пра папараць-кветку, якая расцвітае ў ноч на Івана Купалу? Пра тое, што чалавек, якому пашчасціць здабыць чароўную кветку, зразумее мову птушак і звяроў, стане багатым і шчаслівым? Ноч гэтая незвычайная, казачная: дрэвы, хмызы і кветкі размаўляюць паміж сабою і нават пераходзяць з месца на месца. Менавіта ў купальскую ноч, згодна з павер’ем, трэба збіраць лекавыя расліны, якія маюць у гэты час асаблівую сілу. На жаль, сучасныя дзеці дрэнна ведаюць беларускія святы. Пачніце знаёміць малых з народным календаром — расказвайце пра святы, якія захаваліся да нашых дзён. Напрыклад, увесну беларусы святкуюць Вербніцу, або Вербную нядзелю. У гэты вясновы дзень, за тыдзень да Вялікадня, людзі ламаюць галінкі вярбы — дрэва, поўнага магутнай жыццёвай сілы. Вербнай галінкай дакранаюцца да родных і знаёмых (найперш да дзяцей) і прыгаворваюць: Не я б’ю — вярба б’е.

За тыдзень — Вялікдзень. Будзь здаровы, як вада, І багаты, як зямля. Расці, як вярба, Як лёд, на ўвесь год! У бібліятэцы можна знайсці цікавыя кніжкі пра беларускія народныя святы. Разам з дзецьмі прачытайце пра провады зімы — Масленіцу, свята прылёту птушак — Саракі, пра пачатак і заканчэнне жніва — Дажынкі і Зажынкі ды іншыя народныя традыцыі.

Урокі роднай мовы Вывучэнне мовы, якую не ведаеш, — з’ява не простая. Калі ж бацькі разам з дзецьмі вывучаюць родную мову, поспех абавязкова прыйдзе. Час ад часу можна нават спаборнічаць, хто лепш ведае сваю мову. Напрыклад, паспрабуйце з дапамогай перакладнога слоўніка (а мо і без яго) назваць па-беларуску навакольных птушак, звяроў, кветкі і г. д.

Дзіця, якое з маленства шануе традыцыі сваіх продкаў, гаворыць па-беларуску, паважае сваіх бацькоў, пранясе такія адносіны праз усё жыццё. І тады новыя пакаленні маленькіх беларусаў будуць размаўляць на роднай мове.

свернуть

Дапамажыце нам далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы!

Мова... Наша родная мова... Колькі мілагучнасці, таемнасці ў гэтым слове. Залатыя лісцікі на дрэвах, кожная птушка, кожная кветка і, канешне, чалавек — усе маюць сваю мову.

Сапраўды, чалавечую мову нельга параўнаць з мовай птушак, жывёл, раслін. Яна з'яўляецца больш прыгожай, мілагучнай, дзякуючы ей людзі размаўляюць, вучацца, дасягаюць сваей мэты. Роднае слова з’яўляецца адным з самых вялікіх здабыткаў кожнага народа. Яго з пашанай называюць люстэркам культуры і формай яе існавання. Родная мова з’яўляецца формай існавання і захавання народных традыцый, звычаяў, духоўных скарбаў, спосабам і сродкам развіцця нацыянальнай культуры.

Вельмі важна навучыць дзяцей з павагай ставіцца да беларускай мовы, не саромецца на ёй размаўляць. Важна, каб дзеці ведалі і шанавалі гісторыю сваіх продкаў, родную прыроду. Адказнасць за гэта ляжыць на нас – педагогах і бацьках.

Каб гучала родная мова ў дзіцячым садзе, патрэбна на ёй размаўляць — і дарослым, і выхаванцам.

У вучэбнай праграме дашкольнай адукацыі работа па фарміраванню беларускага маўлення з дашкольнікамі падзяляецца па ўзроставых групах, па напрамках работы:

заняткi па развіццю беларускага маўлення;
развіццё маўлення ў працэсе штодзённых узаемаадносінаў выхавальніка з дзецьмі ў розных відах дзейнасці;
самастойная маўленчая дзейнасць дзяцей;

Вучэбная праграма рэкамендуе таксама пералік лепшых класічных мастацкіх і фальклорных твораў і дакладна акрэслівае задачы па азнаямленню з імі дзяцей розных узроставых груп (пачынаючы з 1-й малодшай):

беларускімі народнымі песенькамі і пацешкамі;
беларускімі народнымі казкамі;
творамі беларускіх паэтаў і пісьменнікаў;
беларускімі народнымі гульнямі.

Нельга вывучыць родную мову пад прымусам, яна павінна ўвайсці ў сэрца і думкі дзяцей непрыкметна, лёгка. А для гэтага нам усім неабходна спалучаць разнастайныя формы работы, якія б не прымушалі дзіця “завучыць”, а падштурхнулі да свядомага жадання запомніць новае слова, яскравы паэтычны радок, падзяліцца радасцю свайго адкрыцця з сябрамі, бацькамі.

Паважаныя бацькі! Давайце дапаможам нашым дзецям авалодаць беларускай мовай. Будзем выхоўваць дзяцей добрымі, разумнымі, дапытлівымі, церпялівымі і ўважлівымі да ўсяго. І адначасова абуджаць веру дзіцяці ў тое, што яно вырасце патрэбным на зямлі чалавекам.

Дапамажыце нам далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы!

Мая краіна - Беларусь.

Якая прыгожая назва ў нашай краіны - Беларусь!

А яшчэ мы завём яе - Радзіма.

А яшчэ - Бацькаўшчына.

Радзіма - бо тут мы нарадзіліся, бо яна нам самая родная з усіх краін ва ўсім свеце.

Поле, лес, рэчка, возера, зямля, па якой мы ходзім, веска ці горад, у якім мы жывем, - гэта Радзіма.

Наша зямля завецца таксама Бацькаўшчына - бо яна засталася нам ад нашых бацькоў. А ім ад іх бацькоў - нашых дзядоў. І так - аж ад самых далекіх продкаў.

Найвялікшы скарб Беларусі - гэта людзі.

свернуть

Государственные праздники Беларуси

Государственные праздники — это праздники, установленные в Республике Беларусь в ознаменование событий, имеющих особое историческое либо общественно-политическое значение для Республики Беларусь, оказавших существенное влияние на развитие белорусского государства и общества.

В Республике Беларусь отмечаются следующие государственные праздники:

День Конституции — 15 марта;
День единения народов Беларуси и России — 2 апреля;
День Победы — 9 мая;
День Государственного герба Республики Беларусь и Государственного флага Республики Беларусь — второе воскресенье мая;
День Независимости Республики Беларусь (День Республики) — 3 июля;

Праздничные дни и памятные даты

Праздничные дни — это дни, посвященные выдающимся событиям, традиционным датам, чествованию работников определенной профессии, отрасли хозяйства или сферы деятельности и т.д. В Беларуси помимо государственных праздников официально отмечаются следующие праздничные дни:

Общереспубликанские

Новый год — 1 января;
День защитников Отечества и Вооруженных Сил Республики Беларусь — 23 февраля;
День женщин — 8 марта;
Праздник труда — 1 мая;
День Октябрьской революции — 7 ноября;

Религиозные

Рождество Христово (православное Рождество) — 7 января;
Пасха — по календарю православной и католической конфессий;
Радуница — по календарю православной конфессии;
День памяти — 2 ноября;
Рождество Христово (католическое Рождество) — 25 декабря;

Прочие праздничные дни

День потребителя — 15 марта;
День семьи — 15 мая;
День охраны окружающей среды — 5 июня;
День молодежи — последнее воскресенье июня;
День знаний — 1 сентября;
День белорусской письменности — первое воскресенье сентября;
День мира — третий вторник сентября;
День пожилых людей — 1 октября;
День матери — 14 октября;
День инвалидов Республики Беларусь — 3 декабря;
День прав человека — 10 декабря;
День белорусского кино — 17 декабря;
День семьи — 15 мая;
День молодежи — последнее воскресенье июня;
День знаний — 1 сентября;
День белорусской письменности — первое воскресенье сентября;
День мира — третий вторник сентября;
День пожилых людей — 1 октября;
День матери — 14 октября;
День инвалидов Республики Беларусь — 3 декабря;
День прав человека — 10 декабря;
День белорусского кино — 17 декабря;

Памятные даты

День памяти воинов-интернационалистов — 15 февраля;
День чернобыльской трагедии — 26 апреля;
День всенародной памяти жертв Великой Отечественной войны — 22 июня.

Профессиональные праздники Беларуси

День работников социальной защиты — 5 января;
День банковских и финансовых работников — первое воскресенье января;
День спасателя — 19 января;
День белорусской науки — последнее воскресенье января;
День работников землеустроительной и картографо-геодезической службы — 21 февраля;
День милиции — 4 марта;
День внутренних войск — 18 марта;
День работников бытового обслуживания населения и жилищно-коммунального хозяйства — четвертое воскресенье марта;
День геолога — первое воскресенье апреля;
День печати — 5 мая;
День работников радио, телевидения и связи — 7 мая;
День работников физической культуры и спорта — третья суббота мая;
День пограничника — 28 мая;
День химика — последнее воскресенье мая;
День мелиоратора — первое воскресенье июня;
День работников легкой промышленности — второе воскресенье июня;
День медицинских работников — третье воскресенье июня;
День работников прокуратуры — 26 июня;
День изобретателя и рационализатора — последняя суббота июня;
День экономиста — 30 июня;
День кооперации — первая суббота июля;
День работников водного транспорта — первое воскресенье июля;
День работников налоговых органов — второе воскресенье июля;
День металлурга — третье воскресенье июля;
День пожарной службы — 25 июля;
День работников торговли — последнее воскресенье июля;
День железнодорожника — первое воскресенье августа;
День строителя — второе воскресенье августа;
День работников государственной статистики — 23 августа;
День шахтера — последнее воскресенье августа;
День работников нефтяной, газовой и топливной промышленности — первое воскресенье сентября;
День библиотек — 15 сентября;
День таможенника — 20 сентября;
День работников леса — третье воскресенье сентября;
День машиностроителя — последнее воскресенье сентября;
День архивиста — 6 октября;
День учителя — первое воскресенье октября;
День работников культуры — второе воскресенье октября;
День стандартизации — 14 октября;
День работников фармацевтической и микробиологической промышленности — 15 октября;
День автомобилиста и дорожника — последнее воскресенье октября;
День работников гражданской авиации — первое воскресенье ноября;
День работников сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности агропромышленного комплекса — третье воскресенье ноября;
День страховых работников — первая суббота декабря;
День юриста — первое воскресенье декабря;
День сотрудника органов государственной безопасности — 20 декабря;
День энергетика — 22 декабря;
День работников социальной защиты — 5 января;
День банковских и финансовых работников — первое воскресенье января;
День белорусской науки — последнее воскресенье января;
День милиции — 4 марта;
День работников торговли, бытового обслуживания населения и жилищно-коммунального хозяйства — четвертое воскресенье марта;
День геолога — первое воскресенье апреля;
День печати — 5 мая;
День работников радио, телевидения и связи — 7 мая;
День работников физической культуры и спорта — третья суббота мая;
День пограничника — 28 мая;
День химика — последнее воскресенье мая;
День работников легкой промышленности — второе воскресенье июня;
День медицинских работников — третье воскресенье июня;
День работников прокуратуры — 26 июня;
День изобретателя и рационализатора — последняя суббота июня;
День работников водного транспорта — первое воскресенье июля;
День работников налоговых органов — второе воскресенье июля;
День металлурга — третье воскресенье июля;
День пожарной службы — 25 июля;
День железнодорожника — первое воскресенье августа;
День строителя — второе воскресенье августа;
День шахтера — последнее воскресенье августа;
День работников нефтяной, газовой и топливной промышленности — первое воскресенье сентября;
День таможенника — 20 сентября;
День работников леса — третье воскресенье сентября;
День машиностроителя — последнее воскресенье сентября;
День учителя — первое воскресенье октября;
День работников культуры — второе воскресенье октября;
День работников фармацевтической и микробиологической промышленности — 15 октября;
День автомобилиста и дорожника — последнее воскресенье октября;
День работников гражданской авиации — первое воскресенье ноября;
День работников сельского хозяйства и перерабатывающей промышленности агропромышленного комплекса — третье воскресенье ноября;
День юриста — первое воскресенье декабря;
День сотрудника органов государственной безопасности — 20 декабря;
День энергетика — 22 декабря;
День инженерных войск — 21 января;
День войск противовоздушной обороны — второе воскресенье апреля;
День десантников — 2 августа;
День железнодорожных войск — 6 августа;
День военно-воздушных сил — третье воскресенье августа;
День танкистов — второе воскресенье сентября;
День ракетных войск и артиллерии — 19 ноября;

свернуть

Известные исторические личности Беларуси

Беларусь – родина многих известных далеко за ее пределами исторических, государственных и культурных деятелей, выдающихся ученых, знаменитых космонавтов, спортсменов, дипломатов, бизнесменов и нобелевских лауреатов.

Барбара Радзивилл
Великая княгиня, королева Польши.

Лев Сапега
Государственный и военный деятель, гетман Великого княжества Литовского и Речи Посполитой, дипломат, мыслитель. Один из главных создателей Статута ВКЛ (1588 г.) – выдающегося памятника правовой и политической мысли, по сути первой конституции в Европе.

Тадеуш Костюшко
Тадеуш Костюшко, родившийся в Беларуси в 1746 году, является национальным героем Беларуси, Америки и Польши. Был руководителем национально-освободительного восстания 1794 года в Речи Посполитой, принимал участие в войне за независимость США.

Известные ученые из Беларуси

Игнат Домейко
Родился в Беларуси в 1802 году. Был знаменитым геологом, большую часть жизни провел в Чили, где стал национальным героем. За свои достижения официально признан ЮНЕСКО.

Иван (Ян) Черский
Крупный ученый-географ, геолог, знаменитый исследователь Сибири, именем которого назван целый ряд географических объектов. Родился в имении Сволна Витебской губернии в 1845 году.

Николай Судзиловский (Николас Руссель)
Этнограф, географ, химик, биолог, врач-генетик, революционер-народник, первый президент сената Гавайских островов. Родился в 1850 г. в Могилёве в обедневшей дворянской семье. C 1892 года жил на Гавайях, где отстаивал права коренных жителей.

Александр Чижевский
Родился в Гродненской области в 1897 году. Признанный ученый, изучавший биологическое воздействие солнца и вселенной, в том числе соотношение солнечной активности с периодами войн в истории человечества.

Софья Ковалевская
Первая в мире женщина-профессор математики происходит из шляхетского белорусского рода. Детство провела в имении Палибино Витебской губернии, а в 18 лет вступила в фиктивный брак, чтобы уехать за границу и заниматься наукой. Труды Ковалевской посвящены математическому анализу, механике, астрономии.

Павел Сухой
Авиаконструктор, изобретатель, один из создателей реактивной и сверхзвуковой авиации, автор полусотни оригинальных конструкций самолетов, более тридцати из которых были построены и испытаны. Родился в 1895 г. в городе Глубокое Витебской области.

Михаил Высоцкий
Выдающийся ученый и конструктор, под руководством которого создавались лучшие автомобили МАЗ, на протяжении десятилетий генеральный конструктор по автомобильной технике Беларуси. Автор 134 изобретений и 17 патентов. Герой Беларуси (2006). Родился в д. Семежево Минской области (1928).

Жорес Алферов
Родился в Витебске в 1930 году. Алферов удостоен Нобелевской премии по физике в 2000 году.

Известные космонавты из Беларуси

Пётр Климук
Пётр Климук, первый белорусский космонавт, ученый в области технических наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Комаровка Брестского р-на в 1942 году. Осуществил три полета в составе экипажей космических кораблей и орбитальных комплексов, провел в космосе 78,76 суток.

Владимир Ковалёнок
Владимир Ковалёнок, белорусский космонавт, ученый в области военных наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Белое Минской области в 1942 году. Осуществил три полета в космос в качестве командира экипажа, провел в космосе 216,38 суток, в т.ч. в открытом космосе 2,3 часа.

Олег Новицкий
Первый белорусский космонавт, возглавивший в 2013 году экипаж 34-ймеждународной экспедиции на МКС. Олег Новицкий родился в 1971 году в г. Червень Минской области. До поступления в отряд космонавтов служил военным летчиком, ветеран боевых действий, награжден медалями Министерства обороны РФ.

Известные в искусстве белорусы

Марк Шагал
Родился в 1887 году в Витебске. Самый знаменитый уроженец Беларуси, известный во всем мире как классик авангарда в изобразительном искусстве.

Наполеон Орда
Художник, композитор, уроженец д. Вороцевичи Пинского уезда. Создал более тысячи эскизов сооружений Беларуси, Литвы, Польши, Франции, которые являются ценнейшим источником для историков архитектуры и реставраторов Европы. В 2007 году 200-летие со дня рождения Н. Орды было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.

Иван Хруцкий
Родился в местечке Ула Лепельского уезда Витебской губернии. Выдающийся художник, разработавший собственный тип натюрморта в сочетании с портретом. 200-летие со дня рождения Ивана Хруцкого в 2010 году было в календаре памятных дат ЮНЕСКО.

Луис Барт Майер
Родился в Минске в 1885 году. Кинематографист Луис Барт Майер наиболее известен как один из основателей голливудской киностудии "Метро-Голдвин-Майер", а также американской Академии кинематографических искусств и наук. Именно Майер предложил ежегодно вручать ставшую знаменитой премию "Оскар".

Винцент Дунин-Марцинкевич
Писатель, основатель новой белорусской литературы и профессиональной драматургии, создатель первого белорусского театрального коллектива, актер. В 2008 году 200-летие со дня рождения В. Дунина-Марцинкевича было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.

Михаил Савицкий
Народный художник Беларуси, автор около 200 полотен, создатель уникальной серии картин "Цифры на сердце", посвященной узникам концлагерей. Многие работы Михаила Савицкого получили мировую известность. Родился в д. Звенячи Витебской области (1922). Герой Беларуси (2006).

Василь Быков
Быков Василий Владимирович, белорусский прозаик, драматург, публицист. Родился в 1924 году в д. Бычки Витебской области. Народный писатель Беларуси (1980). В 1990 – 1993 гг. президент объединения белорусов мира "Бацькаўшчына".

Гавриил Ващенко
Народный художник Беларуси, живописец и педагог. "Человек года-92" и "Человек ХХ столетия" (1993) по признанию Международного биографического центра Кембриджа. "Человек года-94" по версии Американского биографического института. Родился в д. Чикаловичи Гомельской области (1928).

Известные политики из Беларуси

Иосиф Гошкевич
Дипломат, ученый-востоковед, путешественник, первый консул Российской Империи в Японии и автор первого в мире японско-русского словаря. Именем Гошкевича названы описанные им виды насекомых и залив в Северной Корее (Чосанман). Родился в 1814 г. в Речицком уезде (Гомельская область). 200-летие со дня рождения И.Гошкевича включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.

Михаил Клеофас Огинский
Дипломат, политический деятель, участник восстания под руководством Костюшко, талантливый композитор. Знаменитый полонез "Прощание с Родиной" он написал в родовой усадьбе Огинских в Залесье (Гродненская область). 250-летие со дня рождения М. К. Огинского включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.

Хаим Вейцман
Родился в Беларуси в деревне Мотоль (сейчас Ивановский район, Брестская область) в 1874 году. Хаим Вейцман был выдающимся химиком, читал лекции в Швейцарии и Великобритании. Как активный сионист он был избран первым президентом Государства Израиль (1949) и оставался в этой должности до самой смерти (1952).

Андрей Громыко
Дипломат, в 1957-1985 гг. министр иностранных дел СССР. Возглавлял советскую делегацию на конференции по созданию ООН, разрабатывал Устав организации. Родился в 1909 г. в д. Старые Громыки (Ветковский район Гомельской области).

Знаменитые просветители Беларуси

Франциск Скорина
Родился в Полоцке в 1486 году. Белорусский и восточнославянский первопечатник. Перевел на белорусский язык и издал 23 книги Библии, первую – в 1517 году.

Святая Евфросиния
Полоцкая княжна. Родилась в XII веке. Стала монашкой в 12 лет и провела жизнь, помогая бедным и строя церкви и монастыри по всей Беларуси. Умерла во время паломничества в Иерусалим, её мощи возвращены в Беларусь в 1910 году. Причислена к лику святых, почитается как покровительница, небесная заступница земли белорусской.

Чемпионы из Беларуси

Александр Медведь
Белорусский спортсмен и тренер (вольная борьба). Чемпион Олимпийских игр (1964, 1968, 1972), мира (1962, 1963, 1966, 1967, 1969–71). Признан лучшим борцом вольного стиля ХХ столетия.

Ольга Корбут
Легендарная гимнастка завоевала 4 золотые олимпийские медали, три из них – на олимпийских играх в Мюнхене (1972). В 1972 году признана лучшей спортсменкой мира.

Виталий Щербо
Белорусский спортсмен (спортивная гимнастика). Чемпион XXV Олимпийских игр (1992, Испания). Бронзовый призер XXVI Олимпийских игр (1996, США).
14-кратный чемпион мира, 10-кратный чемпион Европы. Победитель Игр доброй воли (1990, США). Чемпион Универсиад (1993, 1995). Лучший спортсмен мира за 10-летие (1991–2000).

Игорь Макаров
Макаров завоевал золотую медаль в дзюдо на Олимпийских играх в Афинах в 2004 году.

Юлия Нестеренко
Нестеренко завоевала золотую медаль в беге на 100 метров на Олимпийских играх в Афинах в 2004 году.

Максим Мирный
Максим Мирный – самый известный теннисист Беларуси, который завоевал серию международных наград в парном разряде и вывел белорусскую сборную на лучшее место за всю ее историю на Кубке Дэвиса.

Виктория Азаренко
Знаменитая белорусская теннисистка, победительница крупнейших мировых турниров, олимпийская чемпионка. В январе 2012 года Виктория Азаренко впервые в карьере возглавила рейтинг Женской теннисной ассоциации (WTA). На Олимпиаде-2012 в Лондоне завоевала золото в миксте (в паре с Максимом Мирным) и бронзу в одиночном разряде.

Дарья Домрачева
Трехкратная чемпионка Олимпийских игр в Сочи (2014) в гонке преследования, идивидуальной гонке на 15 км, масс-старте (12,5 км), бронзовый призер Олимпийских игр в Ванкувере (2010) в индивидуальной гонке на 15 км. По версии премии Biathlon Award белорусская спортсменка названа лучшей биатлонисткой 2010 года.

Алексей Гришин
Фристайлист, принесший Беларуси первое в истории независимого государства золото зимних Олимпийских игр (Ванкувер-2010), бронзовый призер Олимпиады в Солт-Лейк-Сити (2002).

Сергей Мартынов
"Король малокалиберной винтовки", олимпийский чемпион Лондона-2012, двукратный бронзовый призер Олимпиад в Сиднее и Афинах, рекордсмен мира: 600 очков из 600 возможных в стрельбе лежа из малокалиберной винтовки.

Руслан Салей
Один из лучших игроков в истории белорусского хоккея, капитан национальной сборной. Руслан Салей первым из отечественных мастеров клюшки дошел до финала Кубка Стэнли.

свернуть

Азбука беларускага арнаменту

Арнамент, вядома, з'яўляецца распаўсюджанай формай выражэння культуры шмалткіх народаў. Беларускі народны арнамент вельмі разнастайны, каларытны, і вядомы далёка за межамі нашай краіны. Яго вывучэнне пачалося аж з 19 стагоддзя, і працягваецца па сенняшні час. Многія навукоўцы працуюць над ракрыццем сэнсу арнаментаў і іх спалучэнняў, а таксама іх сістэматызацыяй. Беларускі арнамент можна падзяліць на тры асноўных катэгорыі: геаметрычны - арнаментыка якога складаецца з прамых ліній, а таксама геаметрычных фігур - прамавугольнікаў, квадратаў, ромбаў і інш; раслінны - створаны на аснове малюнкаў раслін, лісця, кветак ці пладоў; жывёльны - які ўключае ў сябе выявы жывёл і птушак. Першапачаткова арнамент у нашых продкаў сустракаўся на святочнай вопратцы, якая з'яўлялася адлюстраваннем своеасаблівай народнай культуры. Значным можна лічыць выкарыстанне асобных арнаментальных матываў у вырабе вядомых слуцкіх паясоў. І фактычна ўсе рэчы, якія ўпрыгожаны народным беларускім арнаментам, несумненна з'яўляюцца высокамастацкімі творамі.

свернуть

Гульні для дзяцей

ГУЛЬНІ ВЯЛІКАЙ РУХОМАСЦІ

Шэры кот; Купец; Гарлачык; Замарожаныя; Спрытны Верабей; Блін гарыць; Змяя; Дзядуля-ражок; Фарбы; Каршун; Гаспадыня і Кот;   Хворы Верабей; Мяч у доміку; Два агні; Свінка; Казіны рог; Гарачае месца; Лыка; Пераскоч гару; Каза; Спрытнякі; Вартаўнік ; Свабоднае месца; Браднік; Вілюшкі; Паляўнічы; Паляванне на лісаў; Калім-бам-ба; Метка; Рэшата; Фігуры; Каноплі; Мурашачка; Гуж; У зайца; Шчупак; Садзі, лянок!; У палачку-булавачку; Штандар, стой!; Падсечка; Паляўнічыя і арол; Паспей адбіць; Мянькі; Елка; Мяцёлка; Кошка і мышка; Засолы; Падскокі

ШЭРЫ КОТ 

Задачы: удасканальваць навыкі хадзьбы i бегу ў калоне; выхоўваць смеласць, спрыт, хуткасць рэакцыі. 

Змест гульні: дзеці выбіраюць Ката па лічылцы:

Раз, два, тры, чатыры

Ката грамаце вучылі:

Не чытаць, не пісаць,

А за мышкамі скакаць.

Мышы становяцца за Катом у калону. Калона рухаецца па пляцоўцы. Паміж Катом i мышамі ідзе размова:

- Ёсць мышы ў стозе?

- Ёсць!

- Баяцца ката?

- Не!

- А я, Катафей, разганю ўcix мышэй!

Мышы разбягаюцца, кот ix ловіць.

Правілы гульні: дзеці павінны знаходзіцца ў калоне да слоў: «...разганю ўcix мышэй» i вымаўляць тэкст дакладна, зразумела.

КУПЕЦ

Задачы: практыкаваць у бегу па кругу, выхоўваць пачуццё адказнасці, сяброўскія адносіны дзяцей адзін да аднаго.                     

Змест гульні: усе дзеці дзеляцца на пары i садзяцца так, каб утварыць два кругі. Спераду сядзяць дзеці-дзеткі, а за iмi дзеці-мамы. Адно дзіця-мама застаецца без пары. Гэта маці-купец. Яна ходзіць у сярэдзіне круга i па чарзе звяртаецца да кожнай маці:

- Маці, прадай дзетку!

- Не, дзетка не прадаецца, ідзі далей!

Так працягваецца да таго часу, пакуль якая-небудзь маці не адкажа:

- А якая ж твая плата?

- На бабу лапату!

Пасля гэтых слоў маці пакідае сваю дзетку i бяжыць вакол дзяцей. Яна стараецца хутчэй дабегчы да пакінутай дзеткі. Калі яе месца раней зойме маці-купец, то яна замяняе купца ў крузе.

Правілы гульні: нельга перабягаць цераз круг, стараючыся хутчэй дабегчы да пакінутай дзеткі.  

ГАРЛАЧЫК 

Задачы: практыкаваць у бегу, ва ўменні дзейнічаць па сігналу, хутка арыентавацца ў наваколлі; развіваць увагу.

Змест гульні: дзеці сядзяць у крузе на кукішках. Гэта «гарлачыкі». Па кругу ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:

- Колькі каштуе «гарлачык»?

Дзіця адказвае:

За «гарлачык» гэты

Дай нам зусім крышку:

Каб ніколі не хварэць

Маннай кашы лыжку.

Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі i бяжыць па кругу ў адным напрамку, а пакупнік - насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.

Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па кругу ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку»; кожны з ix імкнецца заняць свабоднае месца.

ЗАМАРОЖАНЫЯ

Задачы: удасканальваць навыкі бегу, змяняючы тэмп i напрамак; выхоўваць смеласць, сумленнасць.

Змест гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць Дзеда Мароза i разбягаюцца па пляцоўцы:

Дзед Мароз, Дзед Мароз

Бабу снежную прынёс,

Баба, баба, снегавуха,

Не хапай мяне за вуха!

Дзед Мароз бяжыць за імi i імкнецца дакрануцца да аднаго з дзяцей рукой, замарозіць яго. Замарожаны пaвiнен спыніцца i расставіць pyкi ў бaкi. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза i пачынаюць гульню спачатку.

Правілы гульні: замарожанае дзіця павінна расставіць pyкi ў бaкi i не рухацца.

СПРЫТНЫ ВЕРАБЕЙ

Задачы: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі; уменні хутка арыентавацца ў наваколлі; развіваць спрыт.

Змест гульні: на зямлі малююць круг дыяметрам 2 м. Каб яго можна было бачыць здалёк, у сярэдзіну яго ставяць флажок. На адлегласці 10-15 м ад круга дзеці становяцца ў шарэнгу. Па лічылцы:

Скакаў верабей на сцяне;

Зламаў ножку — цяжка мне!

Вераб'іха скача

Ды па ножцы плача.

Верабей, верабей,

Не дзяўбі канапель:

Hi мaix, нi свaix,

Hi суседзяў мaix!

Адгукніся, верабей,

Вылятай у круг хутчэй!

Дзеці выбіраюць вераб'я i разбягаюцца па пляцоўцы, а той, каму выпала быць вераб'ём, ловіць ix. Каго верабей зловіць, той дапамагае яму лавіць астатнix дзяцей. Тыя, каго ловяць, могуць адпачыць, калі схаваюцца ў круг, але затрымлівацца там доўга нельга. Гульня заканчваецца, калі ўсе дзеці будуць злоўлены.

Правілы гульні: дзеці не павінны, калі выбегуць з круга, зноў тут жа вяртацца назад; заставацца ў крузе можна не больш чым адну мінуту.                 

КАЗЁЛ

Задачы: садзейнічаць стварэню добрага настрою, развіваць дыялагічнае маўленне дзяцей; выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: маска казла.

Змест гульні: з ліку ўдзельнікаў гульні выбіраюцца казёл і дзед. Казёл не павінен ведаць, хто з удзельнікаў гульні абраны на ролю дзеда. Дзеці ўтвараюць паўмесячык, у сярэдзіне якога стаіць казёл, і вядуць дыялог.

Дзеці. Дзе ты хадзіў, казёл? Дзе бадзяўся, казёл?

Казёл. Хадзіў я па лясах, па палях.

Дзеці. Чаму цябе там ваўкі не елі?

Казёл. Не баюся я ні ў лесе ваўкоў,

Hi ў полі стральцоў.

Толькі баюся старога дзеда.

Пасля гэтых слоў дзеці моцна рамаўляюць: «Дзед, лаві казла!» Дзед пачынае лавіць казла, які імкнецца дабегчы да вызначанай мяжы. Калі дзед зловіць яго, то будзе выконваць ролю казла, калі не - выбіраецца новы дзед. Перад гульнёй пазначаецца мяжа, за якой казёл будзе ў небяспецы.

БЛІН ГАРЫЦЬ

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, смеласць, спрыт; выхоўваць пачуццё калектывізму, сумленнасць.

Змест гульні: з ліку тых, хто гуляе, назначаецца лавец. Выхавальнік чэрціць на зямлі круг, у які становяцца дзеці. Лавец, стаўшы cпiнoй да круга на адлегласці 1,5 м, гаворыць словы: «Блін гарыць!» Усе выбягаюць з круга, але адразу ж імкнуцца забегчы ў яго зноў. Лавец у гэты час спрабуе запляміць дзяцей. Дзіця, якое заплямілі, становщца вядучым, гульня працягваецца.

Правілы гульні: вядучы павінен пляміць дзяцей, якія знаходзяцца са знадворнага боку круга.

ЗМЯЯ

Задачы: развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, узгодненасць рухаў.

Змест гульні: дзеці становяцца ў калону адзін за адным i бяруць рукамі за пояс таго, хто стаіць спераду. Уся калона - змяя; першы ў калоне - галава, aпoшнi - хвост.

Па сігналу выхавальніка галава павінна злавіць хвост, які ад яе ўцякае. Галава, што злавіла хвост, пераходзіць у канец калоны, i гульня паўтараецца зноў.

Правілы гульні: дзеці павінны моцна трымацца рукамі адзін за аднаго, стараючыся не разарваць калону; калі хвост ці галава адарваліся ў гульні, яны прайгралі i выходзяць з калоны.

ДЗЯДУЛЯ - РАЖОК

Задачы: удасканальваць навыкі хуткага бегу, выхоўваць смеласць, сумленнасць.

Змест гульні: дзеці выбіраюць важака i называюць яго «дзядуля-ражок». Ен жыве ў доме, які абазначаны для яго ў баку ад пляцоўкі. Усе іншыя дзеці дзеляцца на дзве групы. Трэба, каб у групе была роўная колькасць iгpaкoў. Адна група размяшчаецца справа ад дома дзядулі-ражка, крокаў за дваццаць, другая - злева, на той жа адлегласщ. Гэта ix дамы. Кожная група чым-небудзь адзначае свой дом. Месца паміж гэтымі двума дамамі называецца полем. Дзеці размяшчаюцца ў cвaix дамах, i пачынаецца гульня. Дзядуля-ражок зірне направа, зipнe налева i крыкне:

- Хто мяне бaiцa?

А ўсе дзеці яму ў адказ:

- Ніхто!

Пасля адказу яны перабягаюць са свайго дома ў другі цераз поле. Бягуць i задзірыста падражніваюць важака:

Дзядуля-ражок,

З'еў чужы піражок!

Дзядуля-ражок выскоквае са свайго дома i ловіць дзяцей, што перабягаюць. Трэба старацца выкруціцца ад дзядулі-ражка, не паддацца яму! Першы, каго дзядуля-ражок cxoпiць, становіцца яго памочнікам i разам з iм ловіць іншых. Калі яны зловяць яшчэ аднаго, той ловіць астатніх разам з iмi. Так працягваецца да таго часу, пакуль усе не будуць злоўлены.

Правілы гульні: дзеці могуць забягаць у свой дом, каб адпачыць, але заставацца там доўга нельга.

ФАРБЫ

Задачы: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць памяць, кемлівасць, слыхавую ўвагу, хуткасць мыслення.

Змест гульні: дзеці выбіраюць “гаспадара” фарбаў i “адгадчыка” Несцерку. Усе астатнія дзеці - фарбы.

Несцерка адыходзіць убок, а “гаспадар” i “фарбы” ціхенька дамаўляюцца, хто якой фарбай будзе. Назвы фарбам можа даваць “гаспадар”, або кожны выбірае сам. Кожны з тых, хто гуляе, выбipae сабе які-небудзь колер (зялёны, чырвоны, белы i г. д.). Гаспадар павінен добра запомніць, хто якая фарба.

Калі назвы дадзены, фарбы i гаспадар прысядаюць на кукішкі i робяць выгляд, што засынаюць.

Тут да фарбаў падыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой i гаворыць:

- Стук-стук!

Гаспадар прачынаецца i пытаецца:

- Хто тут?

- Несцерка!

- Чаго прыйшоу?

- Па фарбу?

- Па якую?

Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:

- Па сінюю!

Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаворыць:

- Такой фарбы у нас няма!

А ўсе фарбы пляскаюць у ладкі i прыгаворваюць:

 Пайдзі за сіненькі лясок,

Знойдзеш ciнi чабаток.

Панасі, панасі,

I нам прынясі!

Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзіць убок, потым вяртаецца i працягвае з гаспадаром ранейшую гутарку:

- Стук-стук!                              

- Хто там?

- Несцерка!

- Чаго прыйшоў?

- Па фарбу!

- Па якую?

- Па белую!

Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:

-  Ёсць белая фарба, бяры яе!

«Фарба» ўцякае, а Несцерка яе ловіць.

Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца, злоўленая фарба наступны раз у гульнi ўдзел не прымае.

КАРШУН

Задачы: развіваць дыялагічнае маўленне дзяцей, выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі на слова, уменне пераўвасабляцца. 

Змест гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць каршуна i квактуху. Усе астатнія дзеці — кураняты.

Каршун ідзе на самы канец пляцоўкі - там будзе яго дом i агарод.

Квактуха з куранятамі ідзе на другі канец пляцоўкі - там будзе ix дом. Каршун у cвaiм доме садзіцца i шые мяшочак. Квактуха гаворыць куранятам:

-  Дзеткі, паглядзіце, што там каршун робіць?

Кураняты:

- Мяшочак шые.

Квактуха:

- Пойдзем да яго спытаем, на што гэта ён мяшочак шые.

Усе ідуць шарэнгай адзін за адным да дома каршуна. Квактуха пытаецца:

- Каршун! На што ты мяшочак шыеш?

- Tвaix дзетак лавіць.

Квактуха:  

- За што, чаму так?

Каршун:

- Каб у мой агарод не лазілі.

 Квактуха:

- А што яны ў цябе ў агародзе зрабілі?

 Каршун:

Твае дзеці гарох падзяўблі,

Капусту паламалі,

Рэпку павыдзіралі,

Усе мае грады патапталі!

Каршун ускоквае, махае крыламі i кідаецца на куранят. Квактуха не падпускае каршуна да куранят — выстаўляе рукі ўперад, адганяе яго, а сама крычыць: «Кыш! Кыш! Кыш!»

Злоўленых куранят каршун адводзіць да сябе у дом. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль каршун не зловіць 6 — 7 куранят. Тады квактуха з астатнімі куранятамі ідзе да каршуна вызваляць cвaix дзяцей. Квактуха гаворыць:

- Каршун, адпусці мaix дзіцянятак!

 Каршун пытаецца:

- А не будуць яны зноў у мой агарод лазіць — гарох дзяўбці, капусту ламаць, рэпку выдзіраць, градкі таптаць?

Квактуха адказвае:

- Больш не будуць!

 Каршун гаворыць:

- Калі не будуць, тады адпушчу. Толькі няхай гэтае кураня мне кашулю пашые.

Кураня паказвае рукамі, як кашулю шыюць: кроіць нажніцамі, зацягвае нітку ў іголку, шые i аддае кашулю каршуну. Такім чынам каршун прыдумвае работу для кожнага кураняці, якіх злавіў, i адпускае ix.

Правілы гульні: каршун ловіць толькі самае апошняе кураня, выхопліваць куранят з сярэдзіны шарэнгі не дазваляецца.

ГАСПАДЫНЯ І КОТ

Задачы: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць спрыт, вынослівасць.

Змест гульні: дзеці выбіраюць па лічылцы маці, дачку i ката. Усе астатнія — збаночкі. Маці гаворыць:

- Вось тaм, каля бярозкі, будзе склеп.

А вось тут — наш дом.

Ідзіце ўсе, збаночкі, у дом!

Збаночкі прыйшлі i спыніліся. Maцi гаворыць:

- Дапамажы мне, дачушка, збаночкі ў склеп аднесці.

Маці бярэ двух дзяцей за рукі, дачка   таксама   бярэ двух дзяцей за pyкi, i ўсе ідуць ад дома да склепа - гэта яны збаночкі нясуць.

Так i ходзяць маці з дачкою, пакуль не перанясуць у склеп усе збаночкі. У склепе збаночкі стаяць або сядзяць на кукішках.

-   Ну, дачка,— гаворыць маці,— я на работу пайду, а ты дома сядзі ды наглядвай за катом, каб ён у склеп не залез, збаночкі не перакуліў.

Сказала i адышла ўбок. Дачцэ сумна адной сядзець, пайшла яна да сябровак. А кату толькі гэта i трэба. Азірнуўся ў адзін бок, у другі i пайшоў да склепа. Пачаў збаночкi перакульваць, кране лапкай i скажа:

- У гэтым — смятанка! У гэтым — малако! У гэтым — тварог! У гэтым - кіслае малако! У гэтым — масла!

Вярнуліся маці i дачка i пачалі лавіць ката. Ды дзе там — не даецца кот у рукі. Тады падымаюцца ўсе збаночкi i пачынаюць лавіць ката.    Бегаюць ды прыгаворваюць:

- Не выкруцішся, кот! Пападзешся, кот!

- Давайце яго, свавольніка, сеткаю лавіць! —гаворыць маці.

Хутка ўсе за pyкi ўзяліся - атрымалася сетка. Пачалі ката сеткаю лавіць. Ён туды, ён сюды - ды не змог на гэты раз уцячы: трапіў у сетку.

Пачаў прасіцца:

- Адпусціце мяне! Не буду перакульваць збаночкі! Стаў круг шырэйшы. Усе гавораць кату:

- Патанцуй, паскачы, тады адпусцім!

Кот танцуе. Усе бачаць: змарыўся кот. Разнялі сетку.

- Выходзь, кот. Выходзь ды памятай:

Першы раз даруецца, 

Другі — забараняецца!

I разбегліся ўсе хто куды.

Правілы гульні: дзеці-збаночкі пачынаюць лaвiць дзіця-ката толькі тады, калі ix аб гэтым просіць дзіця-маці; дзіця-кот лічыцца злоўленым, калі дзеці сашчэпяць pyкi вакол яго.

ХВОРЫ ВЕРАБЕЙ

Задачы: фарміраваць навыкі спрытнага бегу, уменне дзейнічаць па сігналу, выхоўваць адмоўныя адносіны да несумленных учынкаў.

Змест гульні: дзеці бяруць сабе назвы птушак — верабей, сава, сініца, кулік i г. д. Дзіця, якое імітуе вераб'я, кладзецца i робіць выгляд, што хворае. Каля вераб'я yвiхаецца сава. Да савы падыходзіць ciнiцa i пытаецца:

- Ці дома верабей?

-  Дома.

-  Што ён робщь?

-  Хворы ляжыць.

-  Што яму баліць?

-  Плечыкі.

-  Схадзі, сава, у агарод, capвi траўкі-грэчкі, папар яму плечкі.

-  Парыла, ciнiчкa, парыла, сястрычка. Яго пара не бярэ, толькі гарачкі прыдае.

Ciнiчкa адыходзіць, а да савы падыходзяць усе птушкі i пытаюцца:

- Ці дома верабей?

- Дома.

-  Што ён робіць?

-  Па двары шнырае, крошкі збipae, дадому не ідзе, каноплі крадзе.

Пачуўшы гэтыя словы, верабей уцякае, а дзеці гоняцца за iм, стараючыся злавіць вераб'я.

Правілы гульні: дзіця-верабей можа схавацца толькі ў доме савы.

МЯЧ У ДОМІКУ

Задачы: удасканальваць навыкі пападання мячом у цэль; развіваць хуткасць рэакцыі, трапнасць, вакамер.

Змест гульні: дзеці строяцца ў рад на адлегласці кроку адзін ад аднаго. Кожнае дзіця чэрціць сабе маленькi круг i прысядае перад iм. Апошні ў радзе коціць мяч. Як толькі ён закоціцца ў які-небудзь круг i спыніцца там, усе бягуць, а гаспадар круга бярэ мяч i кідае яго ва ўцекачоў. У каго трапіць мяч - таму ачко. Калі мяч тpaпiў у iгpaкa тры разы, ён выбывае з гульні, а ўсе астатнія гуляюць.

Правілы гульні: дзіця павінна кідаць мяч толькі са свайго круга; дзеці разбягаюцца тады, калі мяч тpaпiў у чыйсці круг. Каціць мяч дзеці павінны лёгкім штуршком.

ЧЫЙ КРУГ, КАЛЯ СНАПА ХУТЧЭЙ ЗБЯРЭЦЦА

Задачы: развіваць уменні бегаць у розных напрамках, хуткасць рэакцыі, спрыт; выхоўвацьпачуццё калектывізму.

Матэрыял: 3—4 снапы.

Змест гульні: па зале ставяцца некалькі снапоў, вакол іх становяцца дзеці, узяўшыся за рукі. Пад беларускую народную мелодыю ўсе разбягаюцца па зале і выконваюць розныя танцавальныя рухі. Па заканнэнні мелодыі трэба хуценька сабрацца ля свайго снапа. Пераможцам з’яўляецца тая каманда, якая выканае задание першай.

ДВА АГНІ

Задачы: практыкаваць ва ўменні хутка кідаць i лавіць мяч дзвюма pyкaмi; развіваць спрыт, арыенціроўку, уменне разлічваць сілу кідка i адлегласць.

 Змест гульні: на пляцоўцы чэрцяцца дзве паралельныя лініі даўжынёй 10 - 12 м, якія ўтвараюць калідор шырынёй 4 — 5 м. Усе, хто гуляе, дзеляцца на дзве роўныя па колькасці групы i становяцца з абодвух бакоў калідора за лініяй, тварам адзін да аднаго (утвараючы дзве шарэнгі). Назначаюцца два водзячыя, aгнi - па аднаму з кожнай групы. Агні знаходзяцца ў калідоры (паміж шарэнгамі). Дзеці, якія стаяць у шарэнгах, перакідваюць мяч адзін аднаму праз калідор. Aгнi перамяшчаюцца па ўсяму калідору i стараюцца злавіць яго. Калі зловяць, то iгpoк, што кiнуў мяч, выбывае з гульні - ён згарэў.

Правілы гульні: дзеці-агні павінны перамяшчацца толькі па калідоры i iмкнуццa злавіць кінуты мяч.

СВІНКА

Задачы: практыкаваць у забіванні мяча ў цэль; развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, дакладнасць рухаў.

Змест гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. У цэнтры намаляванага круга выкопваецца яма-хлеў, побач з якім кладзецца мяч -свінка. Дзеці становяцца за лінію круга i прыгаворваюць:

-  Куба — куба — кубака, гонім свінку да хляўка!

Пасля гэтых слоў водзячы палкай   ці   нагой   адкідвае свінку як мага далей убок. Усе бягуць да свінкі, перакідваюць яе адзін аднаму нaгaмi i спрабуюць загнаць у хлявок. Водзячы перашкаджае iм i выкідвае свінку з круга. Калі дзецям удаецца закінуць свінку ў хлеў, выбіраецца новы водзячы, i гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці не павінны кранаць мяч рукамі, водзячы не мае права выходзіць за межы круга.

КАЗІНЫ РОГ

Задачы: практыкаваць ва ўменні адбіваць пусты драўляны шар, не прапускаючы яго цераз рысу-мяжу; развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, спрыт.

Абсталяванне: палкі для кожнага гульца.

Змест гульні: дзве каманды дзяцей знаходзяцца на пэўнай адлегласці адна ад адной. У кожнага ў руках палка. Адна з каманд кідае i коціць драўляны шар у бок процілеглай каманды, тыя адбіваюць яго назад ці ловяць на сваей мяжы-рысе i вяртаюць першай камандзе.

Калі шар пералящць цераз мяжу-рысу, каманда, што ахоўвае яе, адыходзіць да таго месца, куды закаціўся шар. Тады пра яе гавораць:

- Загналі ў казіны рог!

Каманда-пераможца атрымлівае ацэнку, i гульня працягваецца.

Правілы гульні: шар дазваляецца каціць толькі па зямлі.

ГАРАЧАЕ МЕСЦА

Задачы: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкрутaмi, развіваць спрыт, вынослівасць.

Змест гульні: на зямлі абазначаюць рысай «гарачае месца». 3 ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. Ён становіцца на некаторай адлегласці ад гарачага месца i ахоўвае яго ад астатніх гульцоў, калі тыя імкнуцца забегчы ў гарачае месца. Каго ён запляміць, той становщца яго памочнікам, i яны разам ловяць астатніх. 3 павелічэннем ліку памочнікаў забягаць у гарачае месца становіцца ўсё цяжэй i цяжэй. Хто трапіць туды, можа адпачыць там некаторы час, але затым зноў павінен выбегчы i паспрабаваць зноў забегчы ў гарачае месца.

Правілы гульні: iгpoк, які тpaпiў у гарачае месца, адпачывае там, а затым зноў выбягае ў поле; злоўленым лічыцца той, да каго водзячы дакрануўся рукой.

ЛЫКА

Задачы: практыкаваць ва ўменні пераадольваць перашкоду, пераступаючы ці пераскокваючы цераз яе; выхоўваць смеласць, спрыт.

Змест гульні: двое дзяцей садзяцца на зямлю i ўпiраюцца ступнямі ног, іншыя дзеці павінны прайсці, пераступаючы цераз ix ногі. Вa ўcix пытаюцца:                                                 

— Куды ідзеш?

— Па лыка!

— Ну ідзі!

Пасля таго, як усе дзеці пройдуць па лыка, яны павінны, вяртаючыся назад, прабегчы паміж лаўцамі, якія сядзяць на кукішках, тыя ловяць дзяцей, не зыходзячы з месца. Злоўленыя дзеці атрымліваюць штрафное ачко.

Правілы гульні: дзеці-лаўцы павінны паспець запляміць прабягаючых паміж iмi дзяцей.

ПЕРАСКОЧ ГАРУ

Задачы: практыкаваць ва ўменні з разбегу пераскокваць перашкоду, выхоўваць смеласць.

Змест гульні: тыя, хто гуляюць, кладуць слупком шапкі. Затым у тым жа парадку, як складзены шапкі, пачынаюць скакаць праз ix, стараючыся не зачапіць ix нагамi. Калі хто-небудзь зачэпіць шапку, яму трэба прапаўзці праз строй. Усе становяцца адзін за адным, шырока расставіўшы ногі, a вiнaвaты паўзе ў ix пад нaгaмi.

Правілы гульні: скакаць трэба так, каб не зачапіць складзеныя слупком шапкі, калі iгpoк тры разы зачэпіць шапку, ён выходзіць з гульні.

КАЗА

Задачы: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкрутамі на абмежаванай плошчы; выхоўваць смеласць, настойлівасць.

Матэрыял: палачкі, вяроўка.

Змест гульні: дзеці выбіраюць пастуха. Робяць гэта так: шырока растаўляюць нoгi i, нахіліўшыся, пракідваюць паміж iмi кароткую палачку назад ад сябе. Чыя палачка ўпадзе бліжэй, той i павінен пасвіць козы. Дзеці прывязваюць да слупка вяроўку даужынёй 1,5—2 м i даюць пастуху канец вяроўкі ў рукі.  На такой адлегласці ад слупка ён павінен знаходзіцца. Затым удзельнікі гульні складаюць каля слупка свае палачкі, якія называюцца козамі.

Па свістку пастуха дзеці падбягаюць да слупка, iмкнyчыся схапіць палачку, а пастух стараецца перашкодзщь гэтаму. Калі дзецям удаецца схапіць дзве-тры палачкі, усе iгpaкi шырока расстаўляюць нoгi, а пастух на карачках павінен прапаўзці праз растаўленыя вароты.

Правілы гульні: дзіця-пастух не падпускае дзяцей да слупка, каля якога складзены палачкі, ён можа дакрануцца (запляміць) іграка рукой, пасля чаго той выбывае з гульні.

СПРЫТНЯКІ 

Задачы: развіваць спрыт, хуткасць, каардынацыю рухаў, выхоўваць смеласць, пачуццё адказнасці за таварыша.

Змест гульні: дзеці становяцца ў круг пapaмi тварам да цэнтра — адзін спераду, другі— ззаду. Пярэдні iгpoк растаўляе pyкi у бaкi, задні трымаецца за пярэдняга. Назначаецца водзячы, які знаходзіцца ў цэнтры круга. Ен падбягае то да адной, то да другой пары, стараючыся схапіць задняга iгpaкa, пярэдні iгpoк загароджвае яго рукaмi i ўвесь час паварочваецца тварам да водзячага. Калі апошняму ўдаецца ўхапіцца за задняга iгpaкa, то пярэдні становіцца водзячым, а задні аказваецца спераду i ахоўвае свайго таварыша.

Правілы гульні: водзячы не павінен хапацца за пярэдняга iгpaкa i ўжываць сілу, а неабходна толькі дакрануцца да iгpaкa, якi стаіць ззаду.

ВАРТАЎНІК

Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.

Змест гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзіць да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кyкiшкi, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой рукой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пляцоўцы i стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзіць на кукішках.

Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей, не адымаючы адной pyкi з галавы дзіцяці, што сядзіць. Новым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.

СВАБОДНАЕ МЕСЦА

Задачы: развіваць хуткасць бегу, спрыт, вынослівасць.

Змест гyльнi: дзеці становяцца ў круг шчыльна адзін каля аднаго. Водзячы выклікае двух дзяцей, якія стаяць побач, яны робяць крок назад, становяцца спіной адзін да аднаго. Па сігналу: «Раз —два — тры — бяжы!» дзеці бягуць у розныя бакi па кругу, стараючыся хутчэй стаць на свабоднае месца. Той, хто хутчэй дабег да свайго месца i заняў яго, лічыцца пераможцам. Затым водзячы выклікае двух іншых iгpaкoў i г. д.

 Правілы гульні: бегчы дазваляецца толькі са знешняга боку круга. У час бегу нельга хапаць pyкaмi дзяцей.

БРАДНІК

Задачы: развіваць уменне хутка арыентавацца ў навакольных абставінах, удасканальваць навыкі лёгкага бегу; выхоўваць смеласць, вытрымку.

Матэрыял: хусцінка для завязвання вачэй рыбаку.

Змест гульні: па лічылцы выбіраюць рыбака i завязваюць яму вочы хусцінкай. Усе астатнія дзеці — рыбкі. Пляскаючы ў ладкі, дзеці-рыбкі перамяшчаюцца (ходзяць, бегаюць вакол рыбака). Рыбак стараецца каго-небудзь злавіць. Калі на шляху рыбака сустракаецца якая-небудзь перашкода (сцяна, лаўка, крэсла i інш.), дзеці гавораць рыбаку: «Глыбока!» Калі рыбак адыдзе ад перашкоды, дзеці гавораць: «Мелка!» Kaлi рыбак зловіць каго-небудзь, ён павінен адгадаць па голасу, каго злавіў. На пытанне рыбака: «Хто ты?» злоўлены адказвае: «Я — акунь». Калі не адгадаў, дзеці яму крычаць: «Жабу злавіў!» Рыбак адпускае злоўленага i зноў пачынае лавіць.

Правілы гульні: iгpaкi павінны ўвесь час перамяшчацца па пляцоўцы i абыходзіць рыбака. Калі рыбак па голасу не адгадаў, каго з дзяцей-рыбак ён злавіў, сам становіцца рыбай, а непазнаны iгpoк - рыбаком.

ВІЛЮШКІ

Задачы: развіваць спрыт, вынослівасць, каардынацыю рухаў, выхоўваць смеласць.

Змест гульні: дзеці строяцца ў шарэнгу, бяруцца за pyкi i ўтвараюць ланцуг. Больш дужае дзіця-важак, што стаіць у пачатку рада, пачынае бегчы i цягне за сабой іншых. Пры гэтым яно нечакана бяжыць то ў адзін, то ў другі бок. Такія ж хуткія i крутыя павароты павінны рабіць i іншыя. Многім, асабліва тым, хто знаходзіцца далей ад важака, рабіць гэта цяжка, яны падаюць i выходзяць з ланцуга, а гульня працягваецца далей. Пераможцамі лічацца тыя дзеці, якія на працягу трох мінут утрымлівалі раўнавагу.

Правілы гульні: iгpoк, па   вiнe    якога    разарваўся    ланцуг, выбывае з гульні.

ПАЛЯЎНІЧЫ

Задачы: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць увагу, назіральнасць, смеласць, сумленнасць. 

Змест гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць паляўнічага i двух-трох сабак. Усе астатнія — зайцы. Зайцы хаваюцца за кустамі, у ямах i іншых месцах.

Выходзіць паляўнічы i крычьщь: «Бах! Бах!» Сабакі бягуць ва ўсе бакі, знаходзяць зайцаў i выганяюць ix на адкрытае месца. Кожнага з дзяцей-зайцаў паляўнічы павінен сустрэць словамі: «Бах! Бах!» Інакш яны схаваюцца, i ix трэба будзе шукаць зноў.

Зайцы, знойдзеныя паляўнічым, павінны выйсці з гульні. Пераможцамі лічацца тыя зайцы, якіх паляўнічы на працягу 5 мінут не знайшоў.

Правілы гульні: дзеці-сабакі павінны шукаць дзяцей-зайцаў толькі пасля сігналу паляўнічага: «Бах! Бах!»

ПАЛЯВАННЕ НА ЛІСАЎ

Задачы: практыкаваць у хадзьбе i бегу па кругу, ва ўменні хутка арыентавацца ў навакольным асяроддзі, выхоўваць пачуццё калектывізму, узаемадапамогі.

Змест гульні: Па дамоўленасці дзеці выбіраюць паляўнічага i пяць лісаў. Астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, утвараюць чатыры маленькія кругі. Гэтыя кpyгi раўнамерна размяшчаюцца па пляцоўцы.

Кожны круг - гэта лісіная нара, дзе жыве адзін лic. Сярод кругоў бегае ліс, у якога няма нары. За ім палюе паляўнічы. Як толькі ліс залазіць у якую-небудзь нару, то ліс, што ў ей знаходзіцца, павінен адразу ж пакінуць яе i ўцякаць ад паляўнічага ў другую нару. Злоўлены ліс становіцца паляўнічым.

Правілы гульні: у кожнай нары павінен жыць толькі адзін ліс. Паляўнічы не мае права лавіць ліса, які схаваўся ад яго ў крузе.

КАЛІМ-БАМ-БА

Задачы: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць сілу, спрыт, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў навакольным асяроддзі.

Змест гульні: дзеці становяцца адзін супраць другога, утвараючы дзве шарэнгі. Дзеці кожнай шарэнгі бяруцца за pyкi, i паміж імі ідзе гаворка:

- Калім-бам-ба !  

 - На што слуга?

- Прышыць рукавы.

- На чые бакі?

- Пятае, дзесятае (імя) сюды.

Названае дзіця бяжыць да дзяцей другой шарэнгі i спрабуе разарваць яе. Калі дзіця зможа разарваць счэпленыя pyкi, то вядзе ў сваю шарэнгу аднаго з iгpaкoў каманды праціўніка. Калі не разарве, застаецца ў шарэнзе праціўніка.

Пераможцай лічыцца тая каманда, у якой у канцы гульні будзе найбольшая колькасць дзяцей.   

 Правілы гульні: названае дзіця павінна разарваць счэпленыя pyкi дзяцей другой шарэнгі, якія не маюць права пры набліжэнні iгpaкa ix раздымаць.

МЕТКА

Задачы: удасканальваць навыкі хуткага бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал, выхоўваць смеласць.

Матэрыял: метка – слупок.

Змест гульні: дзеці дзеляцца на дзве групы i становяцца на адлегласці 25 м адна ад адной. Пасярэдзіне паміж гpyпaмi ставіцца слупок, які называецца меткай. Затым адна група выклікае каго-небудзь з дзяцей другой групы. Выкліканае дзіця імкнецца забегчы за метку, а яго ловяць усе дзеці процілеглай групы. Калі яно паспявае забегчы за метку, то застаецца ў сваей групе, калі не, то пераходзіць у процілеглую групу. Так гуляюць да таго часу, пакуль не зловяць ycix iгpaкoў з процілеглай групы, за выключэннем аднаго.

Правілы гульні: выкліканае дзіця павінна паспець дабегчы да слупка i стаць за iм.

РЭШАТА

Задачы: развіваць хуткасць i дакладнасць рухаў; выхоўваць смеласць, сумленнасць.

Матэрыял: хустачка, палка.

Змест гульні: дзеці становяцца ў адзін рад. Дзіця, якое стаіць спераду, бярэ ў pyкi палку, а ўсе астатнія трымаюць адзін аднаго рукамі за пояс. Адзін з дзяцей — водзячы не становіцца ў рад, ён бярэ хустачку, скручвае ў трубачку i на адным яе канцы завязвае невялікі вузельчык. Зрабіўшы, такім чынам, лёгенькі скрутачак, ён пaвiнен стукнуць iм па плячах апошняга iгpaкa. Але той не чакае гэтага. Ён зрываецца з месца, бяжьщь да першага ў радзе, бярэ ў яго палку i становщца перад iм, г. зн. хаваецца за палкай. Калі гэта iгpaкy зрабіць удаецца, водзячы падбягае да дзіцяці, якое стала апошнім, i імкнецца ўдарыць яго. Так гуляюць да той пары, пакуль не падойдзе чарга бегчы iгpaкy, які ў пачатку гульні стаяў спераду з палкай у руках. Тады скрутачак перадаецца гэтаму iгpaкy, і гульня працягваецца.

Правілы гульні: калі irpoк не паспее схавацца за палкай, i aтpымлiвae скрутачкам па плячах, ён павінен бегчы яшчэ раз вакол рада дзяцей.

ФІГУРЫ

Задачы: удасканальваць навыкі бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал; развіваць вынослівасць.

Змест гульні: усе дзеці стаяць у крузе i круцяцца. Убаку стаяць воўк i маці.

Пасля слоў маці: «На месцы, фігура, замры!» - iгpaкi заміраюць у любой позе. Тады воўк выбipae фігуру, якая яму падабаецца, вядзе яе да маці i пытаецца, колькі яна каштуе. Маці гаворыць: «Два рублі». Воўк два разы б'е далоняй па далоні маці, фігура ў гэты час уцякае. Воўк яе ловіць. Kaлi зловіць, то гэтае дзіця становіцца ваўком.

Правілы гульні: дзіця-воўк ловіць дзіця-фігуру толькі тады, калі маці «выплаціць» за яго грошы.

КАНОПЛІ

Задачы: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, уменне адгадваць тактычныя прыёмы праціўніка, фарміраваць вытрымку.

Змест гульні: ігракі па дамоўленасці выбіраюць гаспадара, становяцца ў шарэнгу i бяруцца за pyкi. Гаспадар ідзе ўздоуж шapэнri, спыняецца каля аднаго з iгpaкoў i пачынае з імі дыялог:

— Прыходзь да мяне каноплі палоць.

— Не хачу!

— А кашу есці?

— Хоць зараз!

— Ах ты, гультай! — i ў гэты жа час бяжьщь у  любы канец шарэнгі. Адначасова i iгpок бяжыць у тым жа напрамку, але за спінамі iгpaкoў. Хто першы — гаспадар ці гультай — возьме за руку апошняга ў шарэнзе, той становіцца з ім побач, a iгpoк, які застаўся, займае месца гаспадара.

Правілы гульні: пасля слоў «Ах ты, гультай!» гаспадар можа зрабіць некалькі падманлівых рухаў; пакуль гаспадар не пабяжыць, гультай не мае права кранацца з месца.  

МУРАШАЧКА

Задачы: удасканальваць навыкі бегу са зменай напрамку; развіваць вынослівасць, смеласць.

Змест гульні: на пляцоўцы дзеці малююць на зямлі круг, які называецца маткаю. Каб круг бачыць здалёк, у яго кладуць шапку або які-небудзь прадмет. Далей у іншым месцы дзеці становяцца або садзяцца так, каб утварыць круг. Па лічылцы: 

Мурашачка, букашачка,

Няверная кукушачка.

Заяц, месяц, дзе быў?

- У лесе.

- А што paбiў?

- Сена кaciў.

- Чым жа накрыў?

- Скаварадою.

- Хто ўкраў?

-Турнас!

Дзеці выбіраюць Турнаса i разбягаюцца. Той, хто стаў Турнасам, ловіць ix. Каго ён зловіць, той дапамагае яму лавіць acтaтнix. Heйкi час можна адпачыць, калі схавацца ў круг, але доўга затрымлівацца там нельга.

Як толькі ўсе дзеці будуць злоўлены Турнасам i яго памочнікамі, гульню паўтараюць спачатку.

Правілы гульні: уцякаючы ад лаўца, дзеці могуць схавацца ў круг i адпачыць там. Злоўлены iгpoк дапамагае лаўцу лавіць астатніх.  

ГУЖ

Задачы: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы напрамак i тэмп; развіваць вынослівасць, спрыт.

Змест гульні: дзеці збіраюцца на пляцоўцы. Двое з ix становяцца ў круг, астатнія за iм. Адзін з iгpaкoў, што стаіць у крузе, штурхае другога ад сябе са словам «гуж». Гэты iгpoк выбягае з круга i пачынае лавіць іншых. Усе дзеці ўцякаюць. Калі «гуж» каго-небудзь зловіць, той ідзе ў круг, замяняе лаўца. У іншым выпадку ён застаецца на сваім месцы i бегае за дзецьмі, пакуль не зловіць i не паставіць каго-небудзь на свае месца.

Правілы гульні: па сігналу «гуж» дзеці ўцякаюць, a iгрок-гуж ловіць ix. Калі на працягу трох мінут ігрок-гуж не зловіць нікога з дзяцей, на дапамогу яму прыходзщь iгpoк, які заставаўся ў крузе.

У ЗАЙЦА

Задачы: удасканальваць уменне хутка арыентавацца ў навакольным асяроддзі, развіваць смеласць.

Змест гульні: дзеці збіраюцца ў цесны кружочак. Адзін з хлопчыкаў, больш спрытны, становіцца пасярэдзіне i, паказваючы на кожнага таварыша, чытае па слову:

Мурашка, букашка,

 Сонца, месяц...

- Дзе ты быў?     

- У балоце.

- Што paбiў?

- Траву жаў.

- Дзе падзеў?

-Пад калодай.

-Хто ўкраў?

- Заяц.

- Хто злавіў?

- Хорт.

Пры апошнім слове ўсе «зайцы» разбягаюцца. «Зайцам» вызначаецца месца, за межы якога яны не бегаюць. Галоўная задача хорта — злавіць ycix «зайцаў», якія ўцякаюць ад хорта ва ўмоўленае месца.

Правілы гульні: хорт не пaвiнeн лавіць «зайцаў» на адлегласці 3 крокаў ад умоўленага месца. Зайцы - таксама не павінны бегаць паблізу ад яго.

ШЧУПАК

Задачы: удасканальваць навыкі руху калонай, мяняючы тэмп i напрамак, развіваць спрыт, увагу, пачуццё прасторы.

Змест гульні: дзеці лічацца i выбіраюць шчупака i матку. Шчупак адыходзіць убок, а ўсе становяцца за маткай i моцна трымаюцца за яе i aдзін за аднаго. Шчупак кідаецца то ў адзін, то ў другі бок i iмкнeццa схапіць самага апошняга ў калоне. Тыя доўгім хвастом стараюцца ўвільнуць ад шчупака. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль не будуць схоплены ўсе, хто стаяў за маткаю.

Правілы гульні: irpoк лічыцца злоўленым, калі шчупак дакранецца да яго рукой; пры паўтарэнні гульні на ролю шчупака i маці назначаюць дзяцей з сярэдзіны калоны.

САДЗІ ЛЯНОК!

 Задачы: развіваць каардынацыю рухаў, хуткасць, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах.

 Змест гульні: перад пачаткам гульні дзеці выбіpaюць вядучага. Затым на зямлі малююць кругі — «гнёзды”, якix пaвiннa быць на 2 — 3 менш чым iгpaкoў. Усе становяцца ў агульны круг i бяруцца за рукі. Вядучы ходзіць па кругу i робіць розныя pyxi: прысядае, падскоквае i г. д. Дзеці, не разнімаючы рук, павінны паўтараць яго дзеянні. Нечакана вядучы камандуе: «Садзі лянок!» Кожны імкнецца заняць «гняздо». Той, хто яго не зойме, лічыцца пасаджаным, i яго садзяць у гняздо, дзе ён знаходзіцца да канца гульні. Затым гульня паўтараецца.

Правілы гульні: вядучы павінен падаваць каманду “садзі лянок!» у той момант, калі дзеці зацікаўлены выконваннем разнастайных рухаў.

У ПАЛАЧКУ - БУЛАВАЧКУ

Задачы: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, дакладнасць i каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: палачка.

Змест гульні: дзеці мераюцца на палачцы: адзін абхоплівае яе рукою знізу, наступны шчыльна над iм i г. д. Калі ўсе возьмуцца за палачку, а верхні канец яе яшчэ свабодны, першы хлопчык прымае руку знізу i абхоплівае яшчэ вышэй. Toe ж робяць i іншыя, пакуль не застанецца свабоднага месца. Той, чыя рука будзе наверсе, павінен «icцi ў поле». Гэта — палявы. Адзін з iгpaкoў кідае далека па пляцоўцы палачку, па якую ён павінен бегчы i прынесцi «да агню» — звычайна да таго месца, адкуль палку кiдалі.  Пакуль палявы бегае за палачкай, астатнія павінны схавацца хто куды. Палявы прыносіць палачку «да агню», гаворыць:

Палачка-булавачка дамоў прыйшла,

Дома нікога не знайшла.

 Каго першага знойдзе,

 Той за палачкай пойдзе!

Пасля гэтых слоў ён падкідвае палачку i ідзе шукаць дзяцей, якія схаваліся, а тыя імкнуцца ўлучыць момант, схапіць палачку i «адстукацца». Калі iм гэта ўдаецца, палявы зноў ідзе «ў поле», а астатнія хаваюцца. Калі ж палявы заўважьць каго-небудзь раней i сам адстукаецца, тады «ў поле» ідзе знойдзены iм хлопчык ці дзяўчынка.  

Правілы гульні: палявы не павінен увесь час знаходзіццца каля палачкі, калі з ліку iгpaкoў, якія схаваліся, адстукаўся хто-небудзь адзін, палявы зноў ідзе «ў поле».

ШТАНДАР, СТОЙ!

Задачы: удасканальваць навыкі лоўлі мяча, уменне пападаць iм ва ўцекачоў, выпрацоўваць дакладнасць рухаў.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні: адзін бярэ мяч — ён штандар. Усе астатнія стаяць вакол. ігрок з мячом падкідвае мяч з воклічам: «Валя, табе!» Валя ловіць мяч з воклічам: «Штандар, стой!» Усе спыняюцца. Валя кідае мяч, імкнучыся трапіць iм у каго-небудзь. Той, у каго трапіць мяч, ловіць яго з воклічам: «Штандар, стой!» Калі iгpoк не трапіць мячом нi ў каго, яму залічваюць штрафное ачко. Гульня ідзе да пяці ачкоў.

Правілы гульні: названы iгpoк павінен злавіць мяч i трапіць iм у аднаго з дзяцей, якія ўцякаюць.

ПАДСЕЧКА

Задачы: удасканальваць навыкі пападання мячом у рухомую цэль, paзвіваць вакамер, пачуццё прасторы.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні: дзеці выбіраюць вядучага — рыбака, які прысядае i кладзе перад сабой мяч. Астатнія становяцца паўкругам каля мяча. Рыбак гаворыць некалькі разоў:

- Клюе, клюе, клюе... i нечакана называе імя аднаго з дзяцей.

Усе ўцякаюць, а той, каго ён назваў, павінен схапіць мяч i кінуць у каго-небудзь з ігракоў. Калі трапіць (падсячэ), падсечаны выбывае з гульні, а калі не трапіць — выбывае з гульні сам. Апошні iгpoк падкідвае мяч уверх i ўцякае. Рыбак павінен злавіць мяч i трапіць iм ва ўцекача.

Правілы гульні: названае дзіця павінна кідаць мяч ва ўцекачоў i не адыходзіць ад рыбака.

ПАЛЯЎНІЧЫЯ І АРОЛ

Задачы: развіваць трапнасць i дакладнасць удару, вакамер, хуткасць рэакцыі.

Змест гульні: усе дзеці — паляўнічыя. 3 дапамогай жараб'ёўкі выбіраюць вядучага — арла, яны адвольна перамяшчаюцца па пляцоўцы, перакідваючы адзін аднаму мяч, i імкнуцца выбраць зручны момант, каб легка ўдарыць мячом у cпiнy ці па нагах арла. Але падыходзіць да арла бліжэй, чым пяць-шэсць крокаў, не дазваляецца. Калі арол набліжаецца да паляўнічага, у якога мяч, той уцякае або аддае мяч іншаму. Калі арол зловіць мяч на ляту, ён кідае яго за межы пляцоўкі. Вяртае мяч у гульню паляўнічы, па вiнe якога мяч быў злоўлены арлом. Паляўнічы, якому ўдаецца падбіць арла, мяняецца з iм ролямі.

Правілы гульні: арол можа адабраць мяч у паляўнічага, дакрануўшыся да яго рукой.

ПАСПЕЙ АДБІЦЬ

Задачы: практыкаваць ва ўменні лавіць мяч на ляту i трапляць iм ва ўцекача, развіваць дакладнасць рухаў, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: лапаткі – ракеткі.

Змест гульні: усе дзеці малююць кpyгi i бяруць лапаткі ракеткі. Адзін з ix застаецца без круга — гэта водзячы. Ён падкідвае мяч, а дзеці адбіваюць яго, імкнучыся пры гэтым не выйсці са свайго круга, таму што водзячы можа заняць яго круг. Хто застаўся без круга, становіцца водзячым, кідае мяч, i гульня працягваецца.

Правілы гульні: мяч павінен адбіваць той гrpoк, над кругам якога ён пралятае.

МЯНЬКІ

Задачы: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць хуткасць рэакцыі, смеласць, спрыт, вынослівасць, каардынацыю рухаў.

Змест гульні: на пляцоўцы малююць квадрат, які называюць «ракой». У цэнтры квадрата i ўздоўж кожнай бакавой лініі малююць кругі - «ямкі» дыяметрам 1-1,5 м i выбіраюць двух рыбакоў, астатнія дзеці — рыбы. Рыбакі, узяўшыся за pyкi, ловяць рыб, якія могуць выратоўвацца ў «ямах». Аднак знаходзіцца ў яме можа толькі адна рыба. Як толькі другая рыба заплывае ў яму, тая, што там знаходзіцца, павінна пакінуць яе. Злоўленыя рыбы дапамагаюць лавіць іншых рыб. Гульня заканчваецца, калі рыбакі пераловяць ycix рыб. Пяць рыб, якія выратаваліся ў ямах, называюць мянькамі. Яны i з'яўляюцца пераможцамі гульні.

Правілы гульні: рыба лічыцца злоўленай, калі рыбакі замкнуць pyкi вакол яе.

ЖАРТАЎНІК

Задачы: удасканальваць навыкі пападання мячом у рухомую цэль, ва уменні дзейнічаць хутка i дакладна, развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.

Матэрыял: невялікі мяч.

Змест гульні: на зямлі малююць круг дыяметрам 10-20 м (у залежнасці ад колькасці ўдзельнікаў). Затым iгpaкi дзеляцца на дзве каманды: жартаўнікі i палахлівыя. Палахлівыя ў адвольным парадку перамяшчаюцца ўнутры круга, жартаўнікі (у аднаго з ix схаваны невялікі мяч) ходзяць вакол ix i час ад часу замахваюцца быццам для кідка. Ігрок з мячом у зручны момант кідае мяч у аднаго з палахлівых. Той, у каго трапіць мяч, выбывае, i гульня пачынаецца спачатку. Пасля трох промахаў каманды мяняюцца ролямі. Калі тры разы прамахнецца i другая каманда, падлічваюцца iгpaкi, якix выбілі. Перамагае каманда, якая выбіла больш iгpaкoў праціўніка.

Правілы гульні: ipoк з мячом павінен у зручны момант трапіць iм у iгpaкa, які знаходзіцца ў крузе.

ЕЛКА

Задачы: удасканальваць навыкі хуткага бегу з выкрутамi i кіданнем па цэлі, якая рухаецца. Выхоўваць спрыт, уменне арыентавацца на пляцоўцы, выкарыстоўваць розныя тактычныя прыёмы.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні: жараб'ёўкай дзеці выбіраюць «палявіка» i «елавіка». Астатнія iгpaкi — біткі. На зямлі праводзяць дзве паралельныя лініі на адлегласці 15 — 20 м. Адна лінія абазначае мяжу горада, другая — вёскі. Паміж лініямі — поле. Елавік, стоячы на лініі горада, кідае ўгару мяч, a бiток адбівае яго бітай у поле, кідае біту, бяжыць у вёску i вяртаецца назад. Палявік павінен злавіць або схапіць мяч з зямлі i трапіць iм у бітка ў той час, калі ён бяжыць, г. зн. засекчы. Калі гэта яму ўдаецца зрабіць, ён займае месца елавіка, елавік — месца бiткa, пасля ўдару якога мяч быў злоўлены або засечаны ў полі. Біток, які выбег з горада i не паспеў вярнуцца назад, застаецца ў вёсцы i вяртаецца пасля ўдару наступнага бiткa. Кaлi ўсе бiткi прамахнуліся, не здолелі адбіць мяч i засталіся ў горадзе, елавік кідае на елку, г. зн. высока ўгару, а палявік імкнецца злавіць мяч або падняць яго i засекчы каго-небудзь з бягучых у горад або ў вёску.

Правілы гульні: палявік павінен злавіць або схапіць мяч з зямлі i трапіць у бітка, які бяжыць у вёску або ў горад.

МЯЦЕЛКА

Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт, вакамер, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах.

 Матэрыял: “мяцелкі” і “ледзякі” на кожнага ўдзельніка.

Змест гульні: гульню праводзяць на катку або добра ўтаптанай снегавой пляцоўцы. Для гульні кожны ўдзельнiк павінен мець мяцёлку (пучок галінак) i 3 - 5 ледзякоў (асколкаў лёду або змёрзлага снегу) дыяметрам 5 - 7 см. На лёдзе (снезе) малююць круг дыяметрам 7 - 14 м. У цэнтры яго ставяць адзнаку — «мету». На лініі круга, на аднолькавай адлегласці адна ад адной, кожны iгpoк капае лунку шырынёй 15 - 30 см i глыбінёй 5 - 7 см.

Пасля гэтага адзін з iгpaкoў кладзе лядзяк на «мету», а астатнія — за лініяй круга, i ўсе становяцца каля cвaix лунак. Ігрок, лядзяк якога ляжыць на меце, рэкламуе: «Усім разам на гэтым месцы паўвека месці, аднаму замесці» - i ўдарае мяцёлкай па лёдзе. Iгpaкi бягуць да меты i cвaiмi мяцёлкaмi імкнуцца замесці лядзяк у сваю лунку. Калі лядзяк замецены, на мету кладзецца другі лядзяк, iгpaкi вяртаюцца да cвaix лунак, i каманду падае наступны ігpoк, які стаіць злева ад папярэдняга. Гульня працягваецца, пакуль не будуць замецены ўсе ледзякі. Пераможцам аб'яўляецца той, хто замяце ў сваю лунку найбольшую колькасць ледзякоў.

 Правілы гульні: у час гульні забараняецца хапаць адзін аднаго рукамі, падстаўляць падножкі.

КОШКА І МЫШКА

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, выхоўваць смеласць i пачуццё калектывізму.

Змест гульні: па лiчылцы дзеці выбіраюць кошку i мышку. Усе астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, становяцца ў круг. Круг размыкаюць у двух месцах, утвараючы вароты. Мышка знаходзіцца ў крузе, кошка за кругам. Па сігналу кошка імкнецца злавіць мышку. Кошка можа трапіць у круг толькі праз вароты. Мышка бегае, дзе хоча, пралазіць пад рукамі дзяцей. Калі кошка зловіць мышку, яны мяняюцца ролямі.

Правілы гульні: кошка i мышка павінны часта мяняцца ролямі.  

ЗАСОЛЫ

Задачы: садзейнічаць развіццю хуткасці, спрытнасці.

Матэрыял: вяровачка.

Змест гульні: гуляючыя выбіраюць вядучага “Засола”. Усе становяцца ў калону па аднаму, рукі апушчаны. Вядучы ідзе ўздоўж калоны і непрыкметна перадае каму-небудзь у рукі вяровачку. Ігрок, атрымаўшы вяровачку, бяжыць наперад і імкнецца “засаліць” ею першага ў калоне. Калі першы ў калоне заўважыць іграка з вяровачкай, ен павінен бегчы з другога боку калоны да яе канца, імкнучыся стаць ззаду апошняга раней, чым яго “засоляць”. Той з іх, хто акажацца менш хуткім, становіцца “Засолам”, і гульня працягваецца.

Правілы гульні: ігракі, якія заўважыць, што вярвачка перададзена, не павінны гаварыць пра гэта іным; у калоне ніхто не павінен азірацца; калі нехта ў калоне азірнецца, то ен становіцца вядучым.

ПАДСКОКІ

Задачы: садзейнічаць фізічнаму развіццю дзяцей.

Матэрыял: драўляная палка даўжынёй 2м.

Змест гульні: гуляючыя становяцца ў калону на адлегласці 2м адзін ад аднаго. Два ігракі, трымаючы за канцы палку, становяцца ў пачатку калоны тварам да сваіх таварышаў. Па чарзе ўдзельнікі гульні падыходзяць да палкі і штуршком дзвюх ног з месца пераскокваюць яе. Той, хто не здолее пераскочыць, з гульні выбывае. Пераможцам лічыцца апошні, хто застаўся ў гульні (лепшы “падскок”).

Правіла гульні: ігрок, пераскокваючы палку, не павінен закрануць яе нагой, інакш ен выбывае.

СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ

Беларускія гульні ў дзіцячым садзе: дапам. для выхавальніка / склад. З.І. Ермакова, В.М. Шабека. – 2-е выд., дап. – Мінск: Народная Асвета, 1987.- 80с.
Дзіцячы фальклор / склад. Г.А. Барташэвіч.- Мінск., 1972.
Лях, Н.У. Беларускія народныя гульні ў фізічным выхаванні дзяцей дашкольнага ўзросту (з вопыту работы) / Н.У. Лях. – Мінск: Зорны верасок, 2014. – 231с.
Старжынская, Н.С. Сябруем і гуляем разам / Н.С. Старжынская. – Мінск.: Народная асвета, 1994. – 80с.

свернуть

Программа патриотического воспитания населения на 2022-2025 годы

Утверждена Программа патриотического воспитания населения на 2022-2025 годы:

Постановление Совета Министров Республики Беларусь 29.12.2021 № 773 О Программе патриотического воспитания населения Республики Беларусь на 2022 – 2025 годы

свернуть

Народныя казкі для дзетак

http://kazki.unicef.by/

свернуть

Отдел по образованию администрации Первомайского района г.Витебска

Государственное учреждение образования

Специальный детский сад № 18 г.Витебска

Ці ведаеце вы, што...

Духовно-нравственное воспитание

Ці ведаеце вы, што...

Унікальная прырода Беларусі

Беларускі нацыянальны касцюм

Беларускі нацыянальны касцюм

Лакальныя разнавіднасці сялянскага строя

Лакальныя разнавіднасці сялянскага строя

Беларускiя звычаi i абрады

Беларускiя звычаi i абрады

Купалле

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Пачынаем размаўляць па-беларуску!

Дапамажыце нам далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы!

Дапамажыце нам далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы!

Государственные праздники Беларуси

Государственные праздники Беларуси

Известные исторические личности Беларуси

Известные исторические личности Беларуси

Известные ученые из Беларуси

Известные космонавты из Беларуси

Известные в искусстве белорусы

Известные политики из Беларуси

Знаменитые просветители Беларуси

Чемпионы из Беларуси

Азбука беларускага арнаменту

Азбука беларускага арнаменту

Гульні для дзяцей

Гульні для дзяцей

ГУЛЬНІ ВЯЛІКАЙ РУХОМАСЦІ

Программа патриотического воспитания населения на 2022-2025 годы

Народныя казкі для дзетак

Народныя казкі для дзетак

Меню раздела:

Как нас найти

Наши контакты